برقراری تعادل بین سودآوری و تولید، توجبهی

برای عدم مصرف سینبیوتیک ها نخواهد بود.

ارزان بودن – تهدید جدی برای پرورش ماهی تیلاپیا

قیمت ماهی نیل تیلاپیا (Oreochromis niloticus)  در بازار مصرفی پایین است و هزینه های مربوط به خوراک ، عمده هزینه های تولید در این حوزه را به خود اختصاص میدهد.  لذا، پرورش دهندگان و تولیدکنندگان این ماهی همیشه به دنبال مواد اولیه خوراکی بسیار ارزان جهت مقرون به صرفه بودن هزینه های تولیدی خود هستند.

اما این موضوع در پرورش تیلاپیا چگونه بر بهره وری و سودآوری تأثیر می گذارد ؟

  ماهی تیلاپیا به دلیل مقاوم بودن به شرایط محیطی گرمسیری وهمچنین رشد نسبتا سریع ؛ با منابع خوراکی در دسترس گیاهی به یکی از محبوب ترین ماهی های غذایی انسان تبدیل شده است. به ویژه در کشورهای در حال توسعه و در حال رشد که این موضوع موجب شده جیره های غذایی با مقادیر پروتئین کمتر در این کشورها مرسوم شوند. از آنجا که عملکرد رشد مستقیم تحت تاثیر کیفیت خوراک مصرفی می باشد، جیره های خوراکی ماهی تیلاپیا با پروتئین کم (<35٪) عملکرد کمتری نسبت به جیره های با سطح پروتئین بالاتر از 40٪ نشان داده اند( Hafedh 1999 )

این تغییرات در جیره خوراکی تنها یک عامل موثر بر بهره وری تولیدکنندگان تیلاپیا است. همچنین به دلیل استفاده از ارزان ترین روش های تولیدی، توجه به مسائل زیست محیطی نیز وجود دارد که منجر به ایجاد شکاف در تولید عمده تیلاپیا در مناطق آسیا، آمریکای جنوبی و آفریقا شده است.

• روشهای مختلف پرورش در استخرهای کوچک ، دریاچه ها یا رودخانه ها از نظر جریان / انتقال آب، به شدت از نظر کیفیت آب متفاوت هستند.
• پرورش دهندگان كوچكتر به ندرت از سیستم های هوادهی استفاده می كنند و با سطوح بالای نوسان اکسیژن در آب دست و پنجه نرم می كنند. سطح اکسیژن محلول زیر 5 میلی گرم در لیتر تأثیر منفی بر بهره وری از خوراک مصرفی دارد.
• به دلیل تغییرات آب و هوایی ، افزایش اوج گرمای روز در فصل های گرم نیز برای سازگاری ماهی تیلاپیا با آب گرم یک چالش بزرگ است. گزارش شده است که FCR در دمای آب 33 درجه سانتیگراد، بالاتر می رود.

دیگر جنبه حائز اهمیت ، عوامل بیماری زا هستند که موارد فوق را نیز تحت تاثیر قرار می دهند .. دمای بالا و شرایط استرس زا باعث تکثیر عوامل بیماری زا شده و خطر ابتلا به بیماری از جمله بیماری ویروس تیلاپیای برکه ای (TiLV) را افزایش می دهد. به دلایل اقتصادی یاد شده ، اکثر خوراک های ماهی تیلاپیا فاقد موادی برای افزایش مقاومت در برابر بیماری هستند تا پرورش دهندگان را دربرابر ضرر و زیان محافظت کنند.

چگونه با چالش ها مقابله شود

روش های مختلفی برای رفع این چالش های تغذیه ای و سلامتی وجود دارد:  

• برنامه های اصلاح نژادی
• واکسیناسیون
• پری و پروبیوتیک ها

 پرورش انتخابی تیلاپیای نیل گونه های مقاوم تری مانند تیلاپیای پرورشی اصلاح شده ژنتیکی (GIFT) ایجاد کرده است. به اثبات رسیده است که این سویه نسبت به سویه های غیر انتخاب شده کمتر در معرض بیماریها قراردارد و به عملکرد رشد بالاتری می رسد. به دلیل ویژگی های مثبت آن ، اکنون به طور گسترده ای در بسیاری از مزارع درسراسر جهان پخش شده است. اگر چه دارای ضعف نیز می باشد زیرا از نظر ژنتیکی دارای تنوع ژنی نیست و در نتیجه نسل های جدید این ماهی به سختی با چالش های جدید از قبیل جهش باکتری های بیماری زا و ویروس های مقاوم تر سازگار می شوند.

این کاملا منطقی است که استفاده از آنتی بیوتیک در پرورش آبزیان نباید اقدامی پرطرفدار برای آینده باشد. بنابراین ، واکسن ها به عنوان یک درمان پیشگیری کننده برای پرورش تیلاپیا در حال توسعه هستند – برخی از آنها در حال حاضر موجود هستند. هنگامی که ماهی در برابر بیماری خاصی واکسینه می شود، سیستم ایمنی بدن برای عفونت های آینده مقاوم می شود. بزرگترین مانع استفاده از واکسن ها، هزینه آنها است. همانطور که در بالا شرح داده شد ، تیلاپیا گونه ای ارزان قیمت است و از این رو ، واکسن ها باید ارزان باشد تا پرورش دهندگان را متقاعد به پرداخت هزینه آن کند. علاوه بر این، استفاده از آن مانند واکسیناسیون خوراکی باید آسان باشد. در غیر این صورت ، موجب تحمیل هزینه های اضافی کارکنان و استرس بیشتر در ماهی ها می شود .

شکل 1 : نحوه عملکرد با پروبیوتیک و پری بیوتیک (B) و بدون مصرف آنها (A).

 شکل 1: نحوه عملکرد پری و پروبیوتیک ها. تصویر (A) دیواره روده یک ماهی بدون مصرف سینبیوتیک را نشان می دهد ، که در حال مواجهه مستقیم و نفوذ باکتری های بیماری زا است. این مسئله رشد سلولهای اپیدرمی و تولید مخاط را سرکوب می کند و اتصالات ظریف را که برای یکپارچگی سلامت روده ضروری هستند ، مختل می کند. چنین تغییراتی دریچه ای برای انواع عوامل بیماری زا باز می کند و باعث کاهش کارایی و جذب مواد مغذی انتخابی می شود. درتصویر    (B) ، دیواره روده توسط یک میکروبیوتای مثبت و توسط باکتریهای پروبیوتیک (باسیلی) پوشانده و محافظت شده، که متابولیتهای ضد میکروبی تولید می کنند و تولید مخاط را تقویت می کنند . MOS باعث جلوگیری از چسبندگی و از بین بردن type-4-fimbriae و مسدود کردن همه باکتریهای گرم منفی بیماری زا می شود. گلوکان هاß-1,3-1,6-، لوکوسیت ها را مانند سلول های دندریت و ماکروفاژها تحریک می کند. پس از تحریک ، آنها سیتوکین ها را آزاد می کنند و عملکردهای ایمنی بدن مانند فاگوسیتوز را برای از بین بردن و هضم پروتئین خارجی یا باکتری ها و ویروس های کامل (به عنوان مثال گرم مثبت) تقویت می کنند. در مقایسه با یک ماهی که تحت مصرف این مواد قرار نگرفته، میکروویلی روده بسیار طویل تر و قوی تر با یک سطح وسیع شده برای جذب مواد مغذی ظاهر می شود.

اگرچه پری و پروبیوتیک ها برای تقویت سیستم ایمنی بدن و حمایت از عملکردهای سیستم گوارشی کاملاً شناخته شده هستند ، اما استفاده ترکیبی آن ها در عمل به ندرت دیده می شود. هرچند هم افزایی  غیرقابل انکاری بین هر دو ماده افزودنی وجود دارد. پربیوتیک غالب در تغذیه حیوانات، عصاره های دیواره سلولی مخمری هستند. این ساختار سلولی عمدتا از دو جز تشکیل شده است :

• گلوکان های ß-1,3-1,6  اجزای غیر بیماری زایی هستند ، که باعث ایجاد یک پاسخ ایمنی خاص برای تحریک فرآیندهایی مانند فعالیت فاگوسیتی می شوند.
• مانان الیگوساکاریدها(MOS) برای میزبان قابل هضم نیستند، اما یک محیط مناسب برای تکثیر جمعیت میکروبی مفید هستند. بعلاوه، MOS می تواند محل اتصال باکتریهای گرم منفی بیماری زا مانند Vibrio spp را مسدود کند. بدین ترتیب باکتریها قادر به اتصال به دیواره روده و تکثیر نیستند .

از طرف دیگر ، پروبیوتیک ها اغلب از سویه های باکتریایی خانواده Bacillus spp و یا Enterococcus spp گرفته می شوند، که تأثیرات مثبتی را بر توسعه روده نشان داده اند. متابولیت های تولید شده توسط این باکتری ها یا فرآیندهای هضم را کاتالیز می کنند یا در برابر آن محافظت می کنند . عوامل بیماری زا و همچنین باکتری های مضر بیشتر اپیتلیوم روده را مورد هدف جهت کلنی سازی قرار می دهند و بنابراین با هم بر سر فضای موجود در جهت تشکیل کلنی رقابت می کنند. این مسئله کاملاً اثر مفید MOS را توجیه می کند و منجر به دفع عوامل بیماری زا و همچنین محدود کردن فضای موجود و احتباس آب در روده جهت تشکیل کلنی برای عوامل بیماری زا میشود.   

سینبیوتیک “Triple P”

  یک محصول که ترکیبی از پری و پروبیوتیک ها است ، Triple P  نامیده می شود و موجب اثرات هم افزایی ویژه ای هستند زیرا ترکیبی از سه P است: پروبیوتیک 1 (باسیلوس سوبتیلیس) و پروبیوتیک 2 (باسیلوس لیشنی فرمیس) که در یک محصول پری بیوتیک  موجود است و اخیراً در پژوهش فارمی پرورش تیلاپیا  نیل در جنوب شرقی آسیا انجام شده است. 1500 عدد بچه ماهی (27 گرمی) به سه گروه  آزمایشی با 5 تکرار اختصاص یافتند.

دوره آزمایشی با افزودن میزان بالاتر Triple P برای 12 هفته اول شروع شد. برای 4 هفته آخر ، مقدار Triple P در هر دو گروه مصرف کننده افزودنی کاهش یافت. شرایط پرورش مطلوب نبود، بلکه در کل دوره شرایط پرورش بومی اعمال شده بود و ماهی ها به طور طبیعی توسط آن شرایط تحت تاثیر موارد زیر بودند:

• اوج دمای بالا در بعد از ظهر (گاهی بیشتراز 35 درجه سانتیگراد)
• سطح اکسیژن کم در شب (کمتر از 3 میلی گرم در لیتر)
• تراکم بالای جمعیت با میزان پایین انتقال آب
• جیره خوراکی با پروتئین کم

شکل 2: وزن ماهی ها در طول دوره پژوهشی در گروه 1 و 2 را نشان میدهد که حداقل افزایش وزن نسبی ماهی هانسبت به گروه شاهد را به صورت درصد [٪] بیان شده است

جالب توجه اینکه عملکرد ماهی ها در مقایسه با گروه شاهد 10٪ بالاتر بود، در حالی که FCR تقریباً 5 درصد از 1.74 به  1.65 کاهش یافته بود.  دربررسی آنالیز خونی مونوسیت ها اثبات شد که ماهیانی که با Triple P تغذیه شده بودند مقاوم تر به شرایط نامطلوب پرورشی بودند (مونوسیت های کمتر) و بنابراین ذخایر بیشتری برای رشد داشتند . علیرغم تعداد مونوسیت کم ، فعالیت فاگوسیتیک در گروههای تغذیه شده با Triple P بسیار بالاتر بود  که منجر به این فرض می شود که این ماهیان برای مقابله با چالش ها و عوامل بیماری زا آماده تر بودند . این مزایا نه تنها به دلیل مصرف یک سینبیوتیک، قیمت بالاتر خوراک را جبران می کند بلکه باعث افزایش درآمد و بهره وری مزارع پرورش تیلاپیا در مناطق گرمسیری و کشورهای در حال توسعه می شود.

نتیجه

تولید مدرن ماهی تیلاپیا به منظور تأمین پروتئین حیوانی با کیفیت بالا و قیمت مناسب برای انسان از اهمیت برخوردار است. برنامه های پرورشی زمینه ای برای تولید با تراکم بالا ایجاد کرده است البته خطرات جدیدی را نیز نشان داد ، مانند بیماری های ویروسی و باکتریایی اختصاصی که البته می توانند از طریق واکسن های گران قیمت یا با ترکیب مناسبی از پری و پروبیوتیک ها کنترل شوند. به ویژه راهکار آخر کاملاً منطبق بر محدودیت های اقتصادی موجود است و هزینه جاری تولید را کمتر میکند .