پرورش ماهی تیلاپیا در کشور عربستان
عربستان سعودی 80% جزیره عرب را اشغال کرده و در همسایگی دریای سرخ در غرب خلیج فارس بین ایران و جزیره عرب واقع شده است. آبزی پروری در عربستان فعالیت نسبتاً جدیدی است. نخستین اقدامات آبزی پروری در این کشور با پرورش تیلاپیای نیل در آب های شیرین داخلی آغاز گردید.
تیلاپیا از سال 1977 از کنیا شامل 150 مولد و 1800 بچه ماهی نورس، و سپس در 1980 از تایوان وارد عربستان شد. در عربستان سعودی همانند دیگر کشورها برای توسعه تیلاپیا تلاش های متعددی انجام شد و مردم بومی و خارجی ها آن را پذیرفتند. اکنون بیش از 7 گونه تیلاپیا در عربستان وجود دارد که منشاء آنها کنیا، تایوان، انگلستان، تایلند و آمریکا است. از حدود 10 گونه تیلاپیا که برای پرورش در عربستان بررسی شدند تیلاپیای نیل Oreochromis niloticus عمومی ترین گونه آنها است. در دهه اخیر گونه تیلاپیای مقاوم به شوری O. spilurus در آب های بسیار شور دریای سرخ پرورش داده می شود.
در اوایل دهه 1990 تنها 20 مزرعه پرورش تیلاپیا در عربستان فعال بودند. تا سال 2002 این تعداد به 109 مزرعه و در سال 2008 بیش از دو برابر شده و به 227 مزرعه رسید. اکنون از 125 مزرعه آبزی پروری تجاری عمده در عربستان، 54 مزرعه تیلاپیا تولید می کنند. بزرگترین مزرعه تولید تیلاپیا در عربستان سالانه 500 تن تولید می کند.
آبزی پروری منبع مهم تأمین ماهی تازه برای مصرف کنندگان در عربستان است اما به اندازه کافی برای برآورده کردن تقاضای این کشور رشد نکرده است. هرچند به نظر می رسد به مقوله تولید تیلاپیا برای کشوری که تولیدکننده بزرگ نفت است زیاد اهمیت داده نشده و این کشور همانند ایالات متحده امریکا و عربستان سعودی وارد کننده ماهیان تیلاپیا و بسیاری از ماهیان دیگر است. صنعت آبزی پروری در عربستان در حال توسعه است و آبزیان پرورشی تجاری شامل تیلاپیا، میگو، گروپر، هامور، سیم، بس دریایی، صافی ماهی و کفال هستند. اکنون در عربستان دو محصول مهم آبزی پروری در آب شیرین تیلاپیا و در آب دریا میگو است. تولید آبزی پروری کمتر از میزان صید است اما تولیدات آبزی پروری از 2696 تن در سال 1995 به 22253 تن در سال 2008 رسیده و 229 میلیون دلار ارزش داشته است.
تولید تیلاپیا در عربستان از 1926 تن در سال 1990 به 3968 تن در سال 2001 رسید. در سال 2004 تولید تیلاپیا %20 کل آبزی پروری این کشور را شامل شده است. این رقم در سال های 2011-2009 در محدوده 3837-3382 تن متغیر بوده است.
باتوجه به اینکه عربستان سعودی واردکننده ماهی بوده و صید از آب های طبیعی با محدویت های جدی مواجه است تمایل به توسعه آبزی پروری افزایش یافته و تولید تیلاپیا مورد تشویق قرار گرفته است. بررسی 23 مزرعه پرورش متراکم تیلاپیا در منطقه مرکزی عربستان نشان داده که همه مزرعه داران در سطح پایین تر از حداکثر بهره وری فعالیت می کنند و بهره برداری بیشتر آنها پایین تر از حداقل کارآمدی است. علت این امر احتمالاً کیفیت پایین بچه ماهی و مدیریت ضعیف پرورش است. کمبود آب در عربستان یکی از عوامل مهم محدودیت توسعه تیلاپیا است.
بدلیل کمبود آب، سیستم های عمده مورد استفاده برای پرورش تانک های بتنی و فایبرگلاس پرورش متراکم و نیمه متراکم بااستفاده از آب زیرزمینی بازگردشی هستند. منبع آب برای آبزی پروری چاه است. آب هفته ای یکبار تعویض شده و پس از مدتی استراحت در استخر بازگردش می شود. در بازگردش %50 آب تازه چاه و مابقی آب بازگردش استفاده می شود. بیشتر مزرعه داران خودشان بچه ماهی و انگشت قد را تولید و در استخرها و تانک ها ذخیره می کنند. برخی مزرعه داران برای تغذیه ماهیان تیلاپیای پرورشی غذای آماده خریداری می کنند و برخی خودشان غذا را می سازند. تیلاپیای تولید شده اغلب در فروشگاه های محلی به فروش می رسد.
در مرکز پرورش ماهی در نزدیکی جده، تیلاپیای O. spilurus در آب بسیار شور دریا و در آب چاه های نزدیک به ساحل با شوری ppt42 تولید می شود. در این سیستم آب خروجی پرورش ماهی برای تولید جلبک های Ulva و Gracilaria بکار می رود تا این جلبک ها نیتروژن، فسفر، دی اکسیدکربن و میکرونوترنیت های را از آب جذب کنند. این شرایط سبب استفاده مجدد از آب بدون تأثیر نامطلوب بر محیط زیست می شود. این فعالیت با حمایت تیمی از شهر علم و تکنولوژی ملک عبدالعزیز و مرکز آبزی پروری وزارت کشاورزی با هدف توسعه تکنولوژی تولید ماهی و بهره برداری توأم اقتصاد و محیط زیست مسئولانه انجام می شود. استفاده از کشت های توأم مانند تیلاپیا و جلبک می تواند اقتصاد و مسئولیت زیست محیطی را بطور توأم گسترش دهد.
عربستان سعودی بدنبال افزایش تولید تیلاپیا در آب های شیرین و دریایی است. علاوه بر مصرف کنندگان سعودی که در انتظار ماهیان با کیفیت بالاتر هستند بسیاری از اعراب حاشیه خلیج فارس و کارگران مهاجر غیرعرب که مصرف کنندگان مهم تیلاپیای تولید شده در آسیا می باشند توجه زیادی به تولید تیلاپیا و جلبک دریایی دارند.
تولید محلی تیلاپیا می تواند برای همه مفید باشد و ضمن کاهش نقل وانتقال و هزینه ها، تنوع اقتصادی را در عربستان بدنبال داشته باشد. پرورش تیلاپیا در آبهای بسیار شور عربستان پتانسیل عظیمی برای کشاورزان است. خط ساحلی طویل و دمای معتدل شرایط تولید را فراهم می کند. پرورش توأم با میگو نیز پتانسیل دیگری در سواحل دریای سرخ محسوب می شود.
توسعه تولید تیلاپیا در عربستان براساس مدیریت مطلوب مزارع، تکنولوژی بالا و استفاده از غذای باکیفیت دنبال می شود. دولت از طریق تخصیص وام، خدمات حمایتی، همکاری تکنیکی و توسعه تحقیقات به تولید کنندگان تیلاپیا کمک می کند.
Al-Ghanem K. A. (2011). Tilapia Aquaculture In Saudi Arabia, Farming With Seaweed May Improve Economic, Environmental Sustainability. Global aquaculture advocate, 26-27.
Elhendy A. M. & Alzoom A. A. (2001). Economics of fish farming in Saudi Arabia: Analysis of costs of tilapia production. Aquaculture Economics & Management. Volume 5, Issue 3-4.
El-Sayed A. F. M. (2001). Tilapia Culture in Arabia. Global Aquaculture Alliance.
FAO Fisheries and Aquaculture Information Statistics Service, 2010.
ICDF Aquaculture Development in the Kingdom of Saudi Arabia. 21-24
Josupeit H. (2004). World Market of Tilapia. www.globefish.org. V:79.
