اگر 10 تن ماهی داشته باشیم که 20 درصد وزن آن را خاویار تشکیل دهد حدود 2 تن خاویار داریم.
برخی کارآفرینان انواع ماهیان خوراکی و تزئینی را پرورش می دهند و آنگونه که می گویند سود خوبی هم به جیب می زنند.
اولین تکثیر مصنوعی ماهی در ایران در سال ۱۳۰۱ و با تکثیر ماهیان خاویاری آغاز شد و پرورش ماهی گرمابی هم در ایران در دهه ۴۰ شروع شد.
ماهیان خاویاری را فسیلهای زنده جهان می نامند که همراه با تکامل فیلوژنی تا به امروز باز مانده اند . از منظر تعدد گونه ها به ۲۷ گونه و زیر گونه در جهان تقسیم می شوند که از این تعداد ۵ گونه در دریای خزر زندگی می کنند، دریایی که خود به تنهایی ۹۳ درصد ذخایر ماهیان خاویاری جهان را در خود جای داده است.
همچنین ۵ گونه از ماهیان خاویاری ممتاز جهان نیز در این دریا میزیند که به ترتیب کیفیت عبارتند از «فیل ماهی» -«قره برون یا ماهی خاویاری ایران »- «ماهی خاویاری گلد(چالباش) یا روس»- «ماهی شیپ »-« ماهی ازون برون».
فیل ماهی بزرگترین ماهی آبهای داخلی است که از نقطه نظر کیفیت خاویار رتبه اول را به خود اختصاص داده است نام دیگر آن بلوگا است و نمونه هایی از آنها با وزنی در حدود۱۴۰۰کیلوگرم و سنی بیش از ۱۰۰ سال صید شده است.
هر ۲ یا ۳ سال یک بار تخم ریزی می کند و بین ۱۴ و ۱۷ سالگی بالغ می شود و به واسطه بهترین خاویار، رتبه گرانترین ماهی و خاویار جهان را دارا ست . طول این ماهی معادل یک و نیم متر تا بیش از چهار متر است ، رکورد صید آن در ایران ۶۲۰ کیلوگرم بوده است.
مسیر تولید پرورش ماهی خاویاری
برای گرفتن مجوز باید از هفت خوان رستم گذشت. ابتدا باید به اداره نظام مهندسی استان مراجعه کرد و در صورت بلامانع بودن محل مورد نظر و پس از استعلام گرفتن از اداره منابع طبیعی، محیط زیست، دام پزشکی، اداره آب، امور اراضی، اداره برق و دارائی حداقل 6 ماه الی یک سال طول می کشد تا مجوز اخد شود.
مدارک مورد نیاز جهت صدور پروانه های آبزی پروری مدارک شخصی، مدارک شرکت، پر کردن فرم های مختلف، اظهارنامه کارشناسی، نتایج آزمایش آب و خاک، فرم تعهد کارمند نبودن در مراحل بعدی و برای صدور پروانه تاسیس هم باید تقاضای صدور پروانه تاسیس، مدارک مورد نیاز صدور پروانه تاسیس، رونوشت موافقت اصولی، گواهی سازمان محیط زیست، گواهی عدم ممنوعیت تبدیل اراضی، قرارداد یا مجوز برداشت آب، قرارداد بهره‌برداری از آب، گواهی اداره کل دامپزشکی، طرح اجرائی، نقشه‌های اجرائی، تعهد نامه رعایت موارد قانونی، اسناد مالکیت مورد قبول را ارائه بدهید.
بازار کار پرورش ماهی خاویاری
معمولاً پرورش دهندگان ماهی به صورت مستقل کار می کنند و عمدتا از درآمد آن راضی هستند. شروع به کار و طراحی یک مزرعه تولید ماهی اصولی را می طلبد که رعایت آنها منجر به دستیابی حداکثری تولید می شود؛ مواردی از جمله:
1- جانمايي دقیق و صحیح محل احداث پروژه
2- استفاده از طراحي استخرهاي پرورش به شيوه مدار بسته
3- استفاده از آب برگشتی تا حداکثر ممکن
4- استفاده از حداقل مصرف انرژی
5- طراحی بر اساس ماژولهای جداگانه (به دلیل امکان احداث چند مرحله ای ،مدیریت آسانتر ،عدم تسری بیماری احتمالی به تمام مزرعه و …)
6- هوادهی قبل از ورود آب به استخر
7- جلوگیری از ریز شده مواد جامد معلق در استخرها
8- جداسازی آب غلیظ و رقیق در خروجی هر استخر
9- استفاده از فیلتراسیون چند مرحله ای (هیدرولیکی-فیزیکی-بیولوژیکی_شیمیایی )
10- نزديكي مزرعه پرورش ماهی به بازارهای مصرف
11- استفاده از آب چاه و دوري از آلودگيهاي و استرس هاي رودخانه اي
سرمایه لازم برای ورود به صنعت پرورش ماهی
حوضچه های پرورش ماهی را می توان درمقیاس کوچک ساخت اما چندان توجیه اقتصادی ندارد ، ابتدا باید ماهی مورد نظر را شناسایی کرده و بسته به گرم آبی بودن یا سرآبی بودن، مزرعه را طراحی کرد.
برای پرورش ماهی خاویاری و به دست آوردن محصول نهایی یعنی خاویار تقریباً 10 سال باید صبر کرد البته به نوع ماهی خاویاری بستگی دارد مثلا فیل ماهی پس از10 سال خاویار برای فروش می دهد.
برای این کار اگر مولد _ماهی خاویاری ماده _ داشته باشیم از همان ابتدا می توانیم تکثیر را انجام دهیم در غیر این صورت شیلات مولد ها را تبدیل به لارو می کند و بعد از 3 تا 4 ماه نگهداری آنها را به بازار عرضه می کند و پرورش دهندگان می توانند از شیلات آنها را خریداری کنند.
هر ماهی خاویاری حدوداً 10 تا 15 گرمی معادل یک و نیم دلار به پرورش دهندگان فروخته می شود این نوع از ماهیان در سن 4 تا 5 سالگی تعیین جنسیت می شوند و می توان نرهای آنها را به فروش رساند و ماده ها را برای تکثیر و همچنین خاویار آن به مدت 10 سال نگهداری کرد.
ماهیان خاویاری در سال اول یک کیلوگرم وزن می گیرند و از سال دوم به بعد به صورت تساعدی وزن آنها بالا می رود و در سن 3 تا 4 سالگی به 25 تا 30کیلو هم می رسند و می توان آنها را به فروش رساند که قیمت آن در بازار امروز کیلویی 7 دلار است.(البته با حساب هیدروفارم در سال هزار و چهارصد شاید بعدا ارزونتر شد خدا را چه دیدی)
پرورش ماهی خاویاری در صورتی که به مرحله خاویار برسد و همچنین مجوز صادرات هم داشته باشند سود دهی بسیار زیادی دارد.
سرمایه ای که برای احداث یک مزرعه ماهی نیاز است حدوداً 5/1 میلیارد تومان است که شامل خرید زمین، ساخت انبار، ساخت استخر، خرید بچه ماهی و… می شود. البته بیشترین هزینه صرف خرید زمین و گرفتن مجوز می شود. اگر یک مزرعه ای با 1 هکتار زمین داشته باشیم می توانیم 50 تا 100 تن ماهی را در آن پرورش دهیم.
یکی از تولید کننده ماهی خاویاری در گرگان در پاسخ به سوال مبنی بر اینکه با چه میزان سرمایه می توان کار پرورش ماهی خاویاری را شروع کرد و برگشت سرمایه چقدر زمان می برد؟ گفت: با توجه به مطالعاتی که شیلات در این خصوص انجام داده است گفته می شود که در هر یک متر مکعب آب می توان 10 تا 15 کیلو گرم ماهی از آن استخراج کرد اما من به صورت تجربی توانسته ام از هر یک متر مکعب 50 کیلوگرم ماهی خاویاری استخراج کنم؛ همچنین با هر سرمایه 100 میلیون تومانی می توانم 3 تن ماهی برداشت کنم.
البته خواب پول در پرورش ماهی خاویاری بسیار زیاد است اما زمانی که به نتیجه برسد سود بسیار بالایی دارد . ماهیان دیگری مثل کپور، آمور و … از زمان تکثیر تا رسیدن به بازار 2 سال زمان نیاز دارند و قیمت آنها کیلویی 8 تا 15 هزار تومان است ولی گوشت ماهیان خاویاری هر کیلویی بین 50 تا 100 هزار تومان و خود خاویار آن بین 6 تا 7 میلیون تومان ارزش دارد.
نوع نر این ماهیان را می توان از 3 سالگی به بعد وارد چرخه فروش کرد اما ماده ها را باید برای گرفتن خاویار نگهداری کرد. ماهیانی که به مرحله خاویار می رسند گاهاً تا 50 کیلو و یا بیشتر هم وزن دارند که 30 درصد آن را خاویار تشکیل می دهد.
بطور مثال اگر ما 100 عدد ماهی خاویاری داشته باشیم که مجموع وزن آن به 1000 کیلو برسد چیزی حدود 10 هزار کیلو فقط گوشت ماهی خواهیم داشت که حداقل قیمت آن هر کیلویی50 هزار تومان است یعنی معادل 500 میلیون تومان فقط از فروش گوشت آن نصیب پرورش دهنده می شود.
تعدادی از این ماهی ها پس از 10 سال به خاویار دهی می رسند و همانطور که گفته شد بین 20 تا 30 درصد وزن ماهی خاویار استخراج می شود؛ به طور مثال اگر 10 تن ماهی داشته باشیم که 20 درصد وزن آن را خاویار تشکیل دهد حدود 2000 کیلو خاویار داریم که هر کیلو خاویار بین 6 تا 7 میلیون تومان به فروش می رسد که چیزی حدود 12 میلیارد تومان می شود.
در مورد اشتغال زایی در این شغل هم بسته به نوع فعالیت می توان از چند نفر تا 50 نفر را شاغل کرد که دریافتی این افراد از کار در حوزچه های پرورش ماهی بین 900 تا یک میلیون و نیم است.