شهرستان بافق در استان یزد با استفاده از تغییر استخرهای مجتمع پرورش آبزیان و کسب مجوز از سازمان حفاظت محیط زیست به قطب تولید صنعتی ماهی تیلاپیا تبدیل شده است.
ماهی تیلاپیا برای اولین بار در سال ۱۳۸۷ از اندونزی برای انجام تحقیقات و پژوهش به مرکز تحقیقات ملی آبزیان آب‌های شور بافق وارد شد و مطالعات در خصوص امکان بومی سازی شرایط پرورش این آبزی چندین سال به طول انجام انجامید و با توجه به خصوصیات خاص آن و دغدغه‌های سازمان حفاظت محیط زیست ، مجوز پرورش تا سال ۱۳۹۷ در استان به تعویق افتاد.
پرورش آزمایشی تیلاپیا در سال ۱۳۹۲ و در هشت استخر خاکی مجتمع پرورش ماهی بافق و ۲ استخر ذخیره آب کشاورزی، برای یک دوره (رهاسازی ماهی در فصل بهار و صید در فصل پاییز) انجام شد، اما پس از آن به دلیل موافقت نکردن سازمان حفاظت محیط زیست با رها سازی در سیستم آبزی پروری شهرستان، پرورش آن متوقف شد.
نبود مدیریت مناسب مزارع پرورش ماهی به واسطه آلوده کردن آب به عنوان کالای کمیاب و ارزشمند از طریق افزایش بار مالی و نیز انتقال بیماری و تاثیر مخرب بر محیط زیست از علت های مخالفت و توقف پرورش این گونه ماهی در بافق اعلام شد.
مزیت آب‌های شور و لب شور بافق در تامین پروتئین
شهرستان بافق به دلیل دوری از دریای آزاد و نداشتن رودخانه‌ها و آب‌های روان در گستره آن و دارا بودن آب‌های شور و لب شور که مورد علاقه این گونه آبزی است، از فرصت بسیاری مناسبی برای پرورش و تولید ماهی تیلاپیا بهره مند است.
تیلاپیا در رودخانه و دریا به خاطر اینکه از غذای بقیه آبزیان تغذیه می‌کند و حیات آن‌ها را به خطر می‌اندازد و باعث به هم خوردن اکوسیستم و چرخه غذایی آبزیان می‌شود پرورش و تکثیر آن حدود پنج‌سال قبل در کشور و در نتیجه بافق متوقف شد و تعدادی از کار بیکار شدند.
پیگیری سازمان شیلات ایران و همکاری وزارت جهادکشاورزی و ارایه نتایج مطالعات و پژوهش‌ها از سوی مرکز تحقیقات ملی آبزیان آب‌های شور بافق و اینکه این شهرستان به آب‌های آزاد و رودخانه‌های دایمی دسترسی ندارد، منجر به صدور مجوز پرورش این ماهی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست شده است.
بالا بودن مقاومت تیلاپیا در برابر کمبود اکسیژن و تغییر نامساعد محیطی
مدیر امور شیلات و آبزیان استان یزد در گفت و گو با گزارشگر ایرنا در بافق اظهار کرد: تیلاپیا در بین ماهیان پرورشی از شرایط خاص و منحصر به فردی برخوردار است، زیرا مقاومت بالای آن نسبت به کمبود اکسیژن و تغییر نامساعد محیطی، این ماهی را به گونه مطلوب آبزی پروری تبدیل کرده‌است.
محمد زارع افزود: بلوغ زودرس این ماهی هرچند از دید تکثیر بسیار مطلوب است اما مانعی در برابر سهولت پرورش آن مشاهده می شود زیرا تیلاپیا در صورت مساعد بودن شرایط محیطی در ۲ ماهگی بالغ می‌شود و تا زمان مطلوب بودن شرایط، پیوسته تخم ریزی می‌کند و رفتار مراقبتی ماهی ماده در نگهداری از تخم ها تا زمان «هچ شدن»،( تکثیر بچه ماهی) شانس موفقیت را به شکل قابل توجهی افزایش می‌دهد.
پیش بینی تولید هزار و ۱۰۰ تن ماهی سال ۱۴۰۰
به گفته زارع، ۱۲۰ تن ماهی تیلاپیا در سال ۹۸ از ۱۱ استخر(مزرعه) پرورش ماهی شهرستان بافق برداشت شد.
وی افزود: مجوز تکثیر و پرورش بچه ماهی برای استان های قم، سمنان، خراسان جنوبی و یزد از سازمان محیط زیست اخذ شده است اما فقط در یزد برای نخستین بار پس از پنج سال وقفه، این مقدار گوشت ماهی تیلاپیا در بافق تولید شد.
وی با بیان اینکه برای پرورش تیلاپیا به ازای هر تن ۲ نفر به طور مستقیم و پنج نفر غیرمستقیم شغل ایجاد می‌کند،ابراز امیدواری کرد: سال آینده یکهزار و ۱۰۰ تن ماهی معادل تقریبی تولید کنونی به ظرفیت آبزیان استان افزوده شود.
آینده روشن صنعت آبزی پروری در یزد
به گفته این مسوول، سال ۱۳۹۸ در استان ۳۰ نفر اقدام به رها سازی و پرورش ماهی تیلاپیا در سطح استان کردند، هرچند صدور ۲۷ فقره مجوز پرورش این ماهی اعم از موافقت اصولی و پروانه تاسیس با ظرفیت بالای تولید و تکثیر انجام شد که آینده ای روشن را پیش روی صنعت آبزی پروری استان متصور می سازد.
زارع خاطرنشان کرد: تیلاپیا دومین ماهی تولیدی جهان پس از کپور ماهیان است که در بیش از ۱۴۰ کشور مانند چین، فیلیپین، تایلند ، عربستان، مصر و آمریکا جنوبی پرورش داده می‌شود.
وی افزود: با توجه به رسالت سازمان شیلات ایران برای افزایش سرانه مصرف ماهی در راستای رونق و جهش تولید، تیلاپیا گزینه بسیار مناسبی برای ترویج و پرورش اقلیم گرم و مصرف آب کم است ضمن اینکه این ماهی به عنوان گزینه پیشنهادی فائو (سازمان خوار و بار جهانی) در مناطق کم آب مطرح است.
سرانه مصرف ماهی در یزد سه کیلوگرم کمتر از متوسط کشوری است
زارع، سرانه مصرف ماهی در استان را با توجه با فعالیت‌های ترویجی مدیریت شیلات شامل برگزاری کلاس ها و جشنواره طبخ آبزیان، تهیه بروشور و فیلم‌های آموزشی، چاپ کتاب ماهی غذای سلامتی حدود ۹ کیلوگرم و متوسط کشور را ۱۲ کیلوگرم اعلام کرد و افزود: هرچند با متوسط سرانه جهانی مصرف آبزیان فاصله دارد اما این میزان برای یک استان غیرساحلی با ذائقه متفاوت مردمانش عدد مطلوبی است.
وی ابراز امیدواری کرد: با توجه به نقش آبزیان در سلامتی انسان و نیز با ورود ماهی تیلاپیا تولید داخلی در سبد غذایی خانواده‌ها، شاهد ارتقای سرانه مصرف آن در سال‌های آینده باشیم.
مدیر امور شیلات و آبزیان یزد در مورد مقرون به صرفه بودن پرورش این گونه آبزی در استان با توجه به کمبود آب اظهار کرد: آبزی پروری در یزد همواره با فعالیت های کشاورزی عجین بوده است لذا استفاده از استخرهای ذخیره آب کشاورزی به صورت دومنظوره، با هدف پرورش ماهی و استفاده از کود حاصل از آن برای حاصلخیزی مزارع و باغات توصیه می شود.
تیلاپیا ماهی با شرایط پرورش ویژه
مدیر امور شیلات و آبزیان یزد در خصوص تولید ماهی تیلاپیا و مزیت‌های اقتصادی آن برای استان بیان کرد: این گونه ماهی به عنوان دومین ماهی پرورشی در جهان از مزیت های تولیدی و اقتصادی زیادی برخوردار است که مقاومت در برابر بیماری ها، رشد بسیار سریع، تراکم پذیری بالا، امکان پرورش در شرایط مختلف پرورشی و مقاومت در برابر عوامل نامساعد محیطی از جمله این مزایاست.
به گفته وی، درخصوص پرورش تیلاپیا به دلیل تراکم پذیری بالای این ماهی در شرایط پرورش صنعتی از قبیل مداربسته یا گلخانه ای و مصرف ناچیز آب، برای اقلیم استان یزد بسیار مناسب است و سودآوری اقتصادی بالایی دارد.
وی با بیان اینکه در حال حاضر استان یزد به عنوان نخستین از چهار استان یادشده مجاز به پرورش ماهی تیلاپیا در کشور است تاکید کرد: تیلاپیا به دلیل گرمابی بودن به دمای آب ۲۸ تا ۳۰ درجه سانتیگراد برای پرورش بهینه نیاز دارد لذا پرورش آن در تمامی منابع آبی تامین کننده این محدوده دمایی مجاز است.
زارع با اشاره به ظرفیت تولید سالانه هزار تن این ماهی در استان یادآور شد: این ماهی برای اولین بار به مرکز ملی تحقیقات ماهیان آبشور داخلی شهرستان بافق و با هدف پژوهش و بومی سازی فرآیند پرورش وارد شده و تنها متولی و مرکز مجاز پرورش و نگهداری آن در کشور این مرکز بود.
وی ادامه داد، اما با توجه به صدور مجوز پرورش ماهی تیلاپیا در استان در ماه های اخیر، ترویج و آموزش پرورش آن در دستور کار مدیریت امور شیلات و آبزیان یزد قرار گرفت و متقاضیان و سرمایه گذاران بسیاری در این خصوص اعلام آمادگی کرده اند.
در این مورد عملیات اجرایی ساخت اولین مرکز تکثیر و پرورش ماهی تیلاپیا با ظرفیت تولید سالانه هزار تن آذرماه سال ۹۸ در بافق آغاز شد، امید است با توجه به فرهنگ سازی صورت گرفته شاهد افزایش متقاضیان و تولید پرورش تیلاپیا به شکل صنعتی و نیمه صنعتی در سال های آتی باشیم.
اشتغالزایی برای ۱۰۰ نفر در هر واحد تولید صنعتی تیلاپیا
وی در مورد میزان اشتغال زایی و درآمد پرورش این ماهی برای یزد بیان کرد: برآورد میزان اشتغالزایی و درآمد در فعالیت های تولید به روش های پرورش، میزان نوآوری، استفاده از سیستم های نوین و نیز میزان سرمایه گذاری اولیه بستگی دارد لذا با توجه به امکان اعمال روش های مختلف پرورش در خصوص این ماهی میزان اشتغال از سه نفر در سیستم های نیمه سنتی تا ۱۰۰ نفر در سیستم های صنعتی متغییر است.
به گفته وی دوره ی پرورش تیلاپیا در صورت رعایت استانداردهای پرورش و تغذیه مطلوب ، ۶ ماهه و با وزن ری ۷۰۰ تا ۸۰۰ گرم برای بازار خواهد بود.
زارع ادامه داد: از طرفی با اعمال روش‌های نوین پرورش از قبیل پرورش گلخانه ای و مدار بسته می توان محدودیت‌های پرورش تیلاپیا را در بسیاری از نقاط از بین برد.
بافق تنها دارنده مجوز مولدسازی ماهی تیلاپیا در ایران است
رییس مرکز تحقیقات ماهیان آب شور بافق هم با بیان اینکه این مرکز تنها دارنده مجوز مولدسازی ماهی تیلاپیاست با اشاره به ارزش غذایی و تولید فراورده‌های این ماهی به ایرنا گفت: این ماهی دارای ارزش اقتصادی بسیار بالایی است، به گونه‌ای که با گذشت سه تا پنج ماه، دارای وزنی معادل۷۰۰ تا ۸۰۰ گرم می‌شود.
مرتضی علیزاده اظهار کرد: این مرکز قادر است هر ماه ۲۰ هزار بچه ماهی را برای پرورش به بخش خصوصی تحویل دهد تا زیرنظر مرکز شیلات و مرکز تحقیقات بافق در این خصوص اقدام کند.
وی افزود: مولدسازی ماهی تیلاپیا تا پنج سال تحت اختیار مرکز تحقیقات ماهیان آب شور بافق است که این بهترین امتیاز برای این شهر گرم و خشک در منطقه است و به تدریج که ساختارهای لازم در زمینه مولدسازی این گونه جدید فراهم شود، مولدسازی آن نیز به بخش خصوصی واگذار می‌شود.
وی اجرای بیوتکنیک‌های نوین تکثیر و پرورش، واردات پنج نژاد ماهی تیلاپیا، بومی‌سازی، مولدسازی و نیز اجرای تکنولوژی بیوفلاک برای کاهش فشارهای محیط زیستی ناشی از پساب ها را از دیگر اقدامات این مرکز نام برد.
علیزاده با اشاره به اهمیت فعالیت های ترویجی تصریح کرد: این مرکز جهت آموزش و آشنایی هرچه بیشتر بهره برداران حوزه آبزی پروری با روش های نوین تکثیر و پرورش، آمادگی دارد.
کارآفرینی در حوزه پرورش ماهی تیلاپیا
یکی از کارآفرینان بخش شیلات بافق که دانش آموخته رشته آبزی پروری است تاکید کرد: هفت سال علم و تجربه را به خدمت گرفت و با کمک و همراهی ۲ برادرش مزرعه پرورش ماهی در سطح ۲ هکتار راه اندازی کردند که تاکنون نزدیک به ۱۶۰ میلیون تومان برای آماده سازی استخرها و خرید غذای ماهی هزینه کرده اند.
محمدجعفری تصریح کرد: فروردین ماه سال ۹۸ ، ۴۰ هزار بچه ماهی ۱۰ گرمی در چهار استخر نیم هکتاری رها سازی شد.
این کارآفرین ظرفیت هر کدام از استخرها را ۱۵ هزار قطعه بیان کرد و افزود:تا پایان فصل برداشت (مهرماه) حدود ۲۰ تن ماهی از این استخرها برداشت شد.
جعفری با بیان اینکه تاکنون برای پنج نفر به صورت غیرمستقیم شغل ایجاد کرده است، گفت: با حمایت مسوولان می توانیم ۱۰۰ تن ماهی ۷۰۰ گرمی در این مزارع تولید کنیم.
دیگر پرورش دهنده تیلاپیا هم اظهار کرد: این گونه،ماهی مقاوم و با سرعت تکثیر و رشد بالایی دارد و تراکم پذیر هم است و نیاز به تعویض آب خیلی کمی دارد و حتی می‌توان از سیستم چرخشی آب استفاده کرد.
محمدمهدی فلاح به مشکلات پیش روری تولید کنندگان ماهی تیلاپیا و نبود واحد فرآوری و بسته بندی این در شهرستان و قیمت بالای خوراک و نهاده های مورد نیاز اشاره کرد و افزود: با توجه به اینکه این ماهی گرمابی است برای پرورش آن نیاز به احداث گلخانه با هزینه بالایی دارد.
وی به اقلیم گرم و خشک و زمستان‌های بیابانی بافق اشاره کرد و گفت: با تو جه به نبود گاز شهری در سایت پرورش ماهی، هزینه گرمایش سالن ها زیاد است.
ساخت مزرعه پرورش ۳۰۰ تنی ماهی تیلاپیا در بافق
این مزرعه ( استخرها) با سرمایه گذاری ۶ میلیارد تومان توسط بخش خصوصی در بافق در دست ساخت است.
سرمایه گذار بخش خصوصی تیلاپیا هم گفت:این مزرعه در ۲ مجموعه با ظرفیت هر کدام ۱۵۰ تن و ظرفیت تکثیر سه میلیون قطعه بچه ماهی در سال راه اندازی می‌شود.
پرویز جیحونی افزود: مساحت زمین پرورش تیلاپیا در این مزرعه ۲۰ هکتار است که همه واحدهای آن در مجموع ۲ هزار تن ظرفیت دارد.
به گفته وی با راه اندازی این مزرعه برای ۲۰ نفر به طور مستقیم اشتغالزایی می‌شود.
در سال ۹۹، تعداد ۲ باب استخر به مجموع واحدهای موجود اضافه می‌شود که با احتساب مزارع قبلی این استخرها در بافق به ۱۳ واحد افزایش می یابد.
مرکز شهرستان ۵۰ هزارنفری بافق در فاصله ۱۱۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر یزد قرار دارد.