رده بندی
تا اواخر سال 1970 تمامی تیلاپیاها فقط در یک جنس (دسته) به نام Tilapia طبقه بندی می شوند. اما اخیرا بیشتر زیست شناسان بر طبق رفتار تخم ریزی آنها را در سه دسته Tilapia، Saratherodon و Oreochromis طبقه بندی کرده اند.
گونه های تیلاپیا در کف بستر استخر لانه سازی کرده و از تخم و بچه هایشان در لانه ها مواظبت می کنند. آنها دارای اندامهای درشت و خارهای آبششی کمی بوده و اصولا علفخوار و میکروفیتوپلانکتون خوار هستند. از جمله Tilapia zilli، Tilapia rendalli گونه های Sarotherodon تخم ها و لاروهای خود را در دهان تیلاپیای نر گذاشته و نگهداری می کنند. آنها دندانهای ریز و خارهای زیادی داشته و همه چیز خوار هستند. از جمله sarotherodon galilaeus.
جنس oreochromis بهترین گونه ها را برای آبزی پروری شامل می شوند. آنها عادات غذایی مشابه به گونه های sarotherodon دارند. تخم ها و بچه ماهیان انگشت قد این جسن در داخل دهان ماده هایشان رشد می کنند. از جمله Oreochromis niloticus و Oreochromis mossambieus البته همه زیست شناسان این طبقه بندی را نپذیرفته اند.
دلایل انتخاب تیلاپیا برای پرورش
فاکتورهای زیر دلایل سادگی پرورش تیلاپیا هستند:
1) مقاومت بالا در برابر بیماریها و در آبهای دارای کیفیت پایین
2) سازگاری و عادابته شدن با شرایط متنوع زیست محیطی
3) قابلیت تبدیل ضایعات کشاورزی – دامی و آلی به پروتئین با کیفیت بالا
4) میزان رشد بالا
5) رشد آسان و سریع در پرورش متراکم
چرخه زندگی تیلاپیای نیل به صورت زیر می باشد:
1. نرها آشیانه سازی کرده (یا یک ناحیه از کف تانک یا سرح دارای روزنه های ریز از تور قفس را تحت قلمرو خود قرار می دهند) و با رفتار عاشقانه ماده های بالغ را به داخل لانه جذب می کنند.
2. ماده ها تخم را در داخل آشیانه یعنی محلی که می توانند با نرها لقاح یابند رها کرده و بلافاصله آنها را به داخل دهان می کشند.
3. نرها جذب ماده ها را به درون آشیانه ادامه می دهند تا زمانیکه ماده های تخم ریزی کرده برای گذراندن دوره رشد تخم هایشان از لانه خارج و دور شوند.
4. تخم ها بعد از پنج روز در دهان ماده ها هچ می شوند (بستگی به دمای هوا دارد) و بچه ماهیان تازه هچ شده تا زمانیکه کیسه زرده شان جذب شود در دهان باقی می مانند.
5. سرانجام بچه ماهیان نورس برای بدست آوردن غذا به خارج از دهان شنا می کنند. اما به محض روبرو شدن با علائم خطر دوباره به درون دهان برمی گردند.
6. به محض اینکه بچه ماهیان نورس به حد کافی رشد کردند (به اندازه دهان مادر شدند) همگی مستقل شده و به سمت آبهای گرم و پناهگاهها از جمله لبه های استخر شنا می کنند.
7. تخم های ماده ها به محض اینکه گروه قبلی نوزادشان رشد یابند دوباره مستعد رویش و لقاح می شوند. یعنی بعد از یک دوره استراحت حدود 4 هفتگی دوباره به تخم می رسند.
نکات قابل ملاحظه ای در این زمینه وجود دارد.
• در مورد اغلب گونه های Oreochromis برای رسیدن به قابلیت تخم ریزی لازم است دمای آب به بالای 32 درجه سانتی گراد برسد، چنانچه دما در تمام طول سال بالای 22 درجه سانتی گراد باشد تخم ریزی ادامه می یابد و در صورتیکه به زیر 22 درجه نزول یابد تخم ریزی بصورت فصلی انجام خواهد شد.


• نرها نقشی در مسئولیت نگهداری و مراقبت از بچه ها ندارند و می توانند در یک زمان با تعداد متعددی از ماده ها در کار تکثیر شرکت کنند. بنابراین نسبت جنسی در یک تخم ریزی در استخر می تواند حتی بیشتر از 7 ماده به 1 نر باشد.
• اندازه دهان ماده می تواند تعداد بچه ماهیان نورس حاصل از تخم ریزی را تخمین بزند. ماده های بزرگتر تعداد تخم بیشتری می گذارند. بطور کلی تعداد بچه ماهیان نورس حاصل شده می تواند بین 100 تا 500 قطعه باشد.
• تخم ها نسبتا بزرگ هستند و بچه ماهیان نورس بزرگتی نیز تولید می شود که در اولین تغذیه نیاز به غذای زنده ندارند.
• حذف تخم ها یا بچه ماهیانی که زودتر از موقع مورد نظر رسیده اند از میان سایرین، میزان فرآوری را افزایش می دهد.
• در شرایط نامطلوب گونه هایی چون oreochromis mossambicus می توانند در اندازه کوچک (10 گرمی) حدود 4 تا 6 ماه بعد از هچ شدن به بلوغ جنسی برسند. این مطلب منجر به افزایش بیش از حد جمعیت ماهیان کوچک و غیر قابل فروش در استخر می شود.
• در یک جمعیت بالغ تیلاپیا، ماده ها مرتبا توانایی تکثیر مجدد را دارند و در طی این دوره توانایی غذاخودن را ندارند. به این معنی که نسبت رشد نرها خیلی بیشتر از ماده ها می باشد.

روشهای پرورش
تیلاپیا در سالهای 1950 و 1960 به عنوان یک ماهی شگفت انگیز به بسیاری از کشورها معرفی شد. اما به دلیل حاصل شن تجربیات بد حاصل از تخم ریزی زیاد آن در استخرها و حاصل شدن ماهیان ریز و کم ارزش هنگام صید، بسیاری از پرورش دهندگان از پرورش آن منصرف شده و آن را یک ماهی هرز نامیدند.
این تصور علی رغم این حقیقت که روشها و تکنیکهای دام پروری در بیش از 20 سال گذشته تحول عظیمی در پرورش تیلاپیا ایجاد کرده اند و آن را به یکی از مهم ترین ماهیان استخوانی قابل پرورش در جهان تبدیل کرده اند، هنوز در بعضی لحاظ باقی است.
چهار شیوه ذخیره سازی و هچ کردن بیش از سایرین موجب بوجود آمدن این تغییر بودند:
• ذخیره سازی گونه های خوب مانند oreochromis niloticus به جای orechromis mossambicus
• دستکاری جنسی بچه ماهیان جوان
• دورگه گیری یا هیبریداسیون
• تغییر هورمون جنسی
شیوه های ذخیره سازی
آسان ترین راه برای بهبود عملکرد، انتخاب بهترین گونه تیلاپیا است.
O. mossambicus اولین گونه تیلاپیا است که در سراسر جهان پراکندگی دارد. اما بیشترین خصوصیات نامطلوب را نیز داراست. تخمهایشان دارای اندازه بسیار کوچک هستند، به سختی رشد کرده و سایز قابل فروش بازاری (g 100+) می رسد.
O.mossambicus به O.niloticus یکی از دلایل اصلی تولید شگفت انگیز در کشورهایی چون تایوان و فیلیپین است.

دستکاری جنسی جوانها
تفاوتهای بارز و آشکاری بین جنسهای نر و ماده در گونه های تیلاپیا وجود دارد. از جمله این تفاوتها شکل اندام تناسلی، ریخت شناسی باله ها و رنگ بالغ ها می باشد. تشخیص جنسی ماهیان بزرگ نسبت به ماهیان کوچک راحت تر است. بصورتیکه اندام تناسلی آنها کاملا قابل رویت است. کارگران ماهر و زبردست در هچری ها می توانند بیش از 95 درصد جمعیت نر را به 5 تا 7 سانتی متر برسانند. این مسئله به استفاده از ذره بین و نیز ابزار رنگ کننده (جوهر، مالاشیت گرین و … ) برای علامت گذاری و مشخص کردن اندام تناسلی کمک می کند.
دستکاری جنسی نیازمند یک سری تجهیزات پیشرفته نوزادگاهی برای پرورش بچه ماهیان نورس تا مرحله تولید بچه ماهیان انگشت قد پیشرفته که قادر به فعالیت جنسی در وزن حدود 20 گرمی باشند، دارد. ماهیان دارای این سایز قادر به مقاومت در ماقبل استرسها، دستکاریها و شکارچیان هستند. اما به هر حال این روش یک فعالیت نسبتا کم راندمان برای تولید جمعیت تمام نر است. بطوریکه نیمی از ماهیان غیر قابل قبول هستند. ماده های بدرد نخور را می توان فروخت یا به مصرف خوراکی رساند.

دورگه گیری (هیبریداسیون)
ژنتیک تیلاپیا بسیار پیچیده می باشد. دروگه گیری بین گونه ای ممکن است گاهی اوقات به تولید بچه هایی با نسبت جنسی متفاوت (بیشتر نر نسبت به ماده یا بیشتر ماده نسبت به نر) بیانجامد. بیش از 25 ترکیب هیبریدی متفاوت از تیلاپیاها تولید 80% نر را نشان می دهد. (این یک اتفاق دلخواه برای پرورش دهندگان است. زیرا نرها نسبت به ماده ها سریعتر رشد می کنند).
اصولات از دورگه گیری استفاده تجاری نمی شود. زیرا بجز نسبت جنسی حاصل مطلب زیاد دیگری در مورد خصوصیات دورگه های متولد شده هنوز کشف نشده است.
O.hornorum تنها گونه شناخته شده ای است که در اثر ترکیب شدن با O.niloticus یاO.mossambicus جمعیت تمام نر تولید می کند.
ماده O.niloticus و نر O.aureus جمعیت دورگه های 80 تا 90 درصدی نر تولید می کنند که قدرت رشد را از O.niloticus و تحمل در برابر سرما را از O.aureus به ارث برده اند.

تغییر هورمونهای جنسی

این روش یک شیوه موثلر گران قیمت برای تولید جمعیت تمام نر (100% نر) است. در این روش به یک تانک یا قفس توری کوچک نیاز است تا بچه ماهیان در مرحله جذب کیسه زرده یا اولین تغذیه در آن جمع شوند.
(چنانچه یک هفته از این مرحله بگذرد بچه ماهیان نورس بصورت ماهیان ماده منتشر و رها سازی می شوند).
بچه ماهیان نورس درون تانک باید از غذاهای حاوی هورمونهای تغییر دهنده جنسیت تغذیه شوند. غذا باید بلافاصله توسط بچها ماهیان نورس خورده شود. در این صورت آنها دارای شرایط مناسب خواهند شد.
در ادامه به روش آماده سازی غذاهای حوی هورمونهای جنسی اشاره شده است.
1. مخلوط کردن 30 تا 70 میلی گرم هورمون (میتل یا اتی نیل تستسترون در 700 میلی لیتر اتانول 95%)
2. افزودن 700 میلی لیتر هورمون حلال به هر کیلوگرم از غذای مناسب مورد نظر
3. به خوبی مخلوط و خشک کردن
4. افزودن مکمل ها
5. قرار دادن در فریزر یا جای خنک (در صورتی که غذا بلافاصله مصرف نشود).
6. خوردن غذا به میزان 10- 30% از وزن بدن در روز، به دفعات حداقل 4 بار در روز و به مدت 21 تا 28 روز این کار ادامه یابد.
افزایش تولید تخم تیلاپیا
اگرچه تکثیر (تخم گذاری) تیلاپیا به طور کثیری در استخرهای بدون مدیریت و غیر قابل کنترل انجام می گیرد. اما فرآوری پایین آن به این معناست که پرورش این ماهی برای تبدیل بچه ماهیان نورس به بچه ماهیان انگشت قد نیاز به سرمایه گذاری دارد. سیستم هایی که برای این کار استفاده می شوند شامل استخرها، تانکها و قفسهای توری کوچک هستند. سیستم های تکثیر این ماهی وابسته به رفتار طبیعی آن است. متاسفانه ماده های گربه ماهی یا کپور هر کدام تولید تخم نسبتا کمی می کنند و برای باروری و تکثیر مصنوعی مناسب نیستند.

سیستم های تکثیر
1) استخرهای بدون مدیریت و غیر قابل کنترل شایع ترین سیستم های مورد استفاده جهت تفریخ تیلاپیا هستند. این استخرها نیاز به مدیریت اندکی داشته و تولیدات آنها نیز کم است.
(1تا 2 بچه ماهی نورس در هر مترمربع در ماه یا 5 بچه ماهی نورس به ازاری هر ماده در ماه)
2) استخرهای قابل کنترل معمولا دارای طراحی و مدیریت پیشرفته هستند. این استخرها به صورتی ساخته می شوند که می توانند از عمیق ترین نقطه به طور کامل تخلیه شوند. در این سیستم ها پررورش دهنده بر کیفیت آب، کود دهی، مدیریت، غذادهی (استفاده از غذاهای مکمل) مؤثر است. ماهیان 100 تا 200 گرمی به میزان 1 تا 3 ماهی در متر مربع و با نسبت جنسی 1 نر به 3 ماده برای تولید گونه های خالص یا 1:1 برای دورگه گیری ذخیره سازی می شوند. آنها باید تا 15 بچه ماهی نورس در هر متر مربع در ماه یا 100- 35 بچه ماهی نورس به ازاری هر ماده در ماه تولید کنند. تولیدات می تواند با افزایش تعداد ماهیان درشت تر در استخرهای بزرگتر، افزایش دفعات صید و استفاده از روشهای متفاوت برای جمع آوری بچه ماهیان نورس افزایش یابد.


چنانچه مولدین 1 تا 5/1 کیلوگرمی استفاده شده و بچه ماهیان نورس هر 17 تا 19 روز جمع آوری و برداشت شوند، تولید تا 45 بچه ماهی نورس در هر متر مربع در ماه یا 380 بچه ماهی نورس به ازای هر ماده در ماه افزایش می یابد. همچنین بهتر است بچه ماهیان نورس بطور روزانه توسط یک تور دستی از لبه های استخر (در طول) جمع آوری شوند تا برای مولدین آشفتگی بودجود نیامده و بچه ماهیان نورس آسیب نبینند.
3) قفسهای توری کوچک (hapa) معمولا از نایلون مناسب، پشه بندهای پلاستیکی یا تورهای کتانی ساخته می شوند. این قفسها به سادگی قابل کنترل هستند. زیرا بچه ماهیان نورس نمی توانند فرار کنند و لذا برداشت آنها به سادگی انجام می شود.اندازه آنها 1 تا 40 متر مربع و عمق آنها 1 تا 2 متر بوده و بر روی میله هایی آویزان هستند. همچنین به شکل مربع یا مستطیل ساخته می شوند.
این قفسها دارای طرحهای طرحهای پیچیده ای هستند. بعضی ها دارای محیطی جهت جدا کردن مولدها از بچه ماهیان نورس می باشند.
2 نفر به راحتی می توانند یک قفس 40 متری را صید نمایند. ظرفیت معمول برای ذخیره سازی مولدین 7- 2 ماهی در هر متر مربع است (نسبت جنس نر به ماده 1:2 تا 1:7 می باشد ). میزان تولید بچه ماهی نورس، 150 قطعه در متر مربع در ماه یا 50 قطعه به ازای هر ماده در ماه تا بیش از 880 قطعه در هر متر مربع در ماه یا 400- 300 قطعه به ازای هر ماده در ماه می باشد. اصلی ترین راه برای افزایش تولید، تمیز کردن و صید بچه ماهیان نورس بصورت منسظم و پی در پی است.
4) تانکهای هچری که به راحتی مدیریت می شوند اما نسبتا هزینه ساخت آنها گران است. این تانکها به چندین قسمت به نام واحدهای تخم ریزی و واحدهای پرورش بچه ماهی نورس تقسیم می شوند. واحدهای تکثیر معمولا تانکهای گردی به قطر 1 تا 6 متر بوده که حاوی 5/0 تا 7/0 متر آب هستند. (در این واحدها به هیچ گونه زیرسازی نیازی نیست). ماهیان مولد 100 تا 200 گرمی در یک تا پنج متر مربع آب به نسبت جنسی 1 نر به 2 تا 7 ماده (از رژیم غذایی شامل 30 تا 40 درصد پروتئین به نسبت 1 تا 2% وزن بدن در روز تغذیه می شوند) ذخیره سازی می شوند.
تولید بچه ماهی نورس با تکرار صید بچه ماهیان بصورت دستی (توسط تورهای گود) و بررسی وضعیت ماده ها به حداکثر می رسد.
چنانچه تخم ها هر 5 روز یکبار یا تخمها و بچه ماهی تبدیل می شوند و این مستلزم آن است که تخم های هچ نشده و بچه ماهیان نورس دارای کیسه زرده تا زمانیکه دارای توانایی غذا خوردن شوند درون یک سیستم انکوباتور مصنوعی نگهداری گردند.
سیستمهای انکوباتور به صورتی طراحی شده اند که تخمها را در یک سری حرکات ملایم نگهداری کنند. زیرا حرکات شدید و آشفتگی ها منجر به بروز آسیبهای مکانیکی در تخمها می شود.
3 نوع سیستم اصلی انکوباتور در این روش پرورش استفاده می شود.


سیستم های پرورش تیلاپیا

استخرها:
انواع متنوعی از استخرها برای پرورش تیلاپیا استفاده می شوند. رایج ترین اما بی حاصل ترین نوع این استخرها آنهایی هستند که ورودی پایین، تخم گذاری بدون کنترل و صید بی قاعده داشته و محصولات عموما بین 500 تا 2000 کیلوگرم در هکتار در سال از ماهیان غیر هم سایز است.
قدم فراتر بعدی استخرهای کوددهی شده با تکثیر کنترل نشده و صید با قاعده است، محصول بین 3000- 5000 کیلوگرم در هکتار در سال از ماهیان غیر هم سایز است.


برای بدست آمدن محصولات بیشتر نیاز به سرمایه گذاری کلان تر در دوره مدیریت و ذخیره سازی است. چنانچه ماهیان تک جنسی ذخیره سازی شده و کوددهی و غذادهی بصورت منظم انجام شود، می توان محصولات را تا 800 کیلوگرم در هکتار در سال (از نوع ماهیان هم اندازه) افزایش داد.
افزایش محصول را می توان با استفاده از یک جنس از ماهیانف غذادهی مکمل و تعویض منظم و مرتب آب بدست آورد. این کار باعث تولید kg/ha 15000 در سال (ماهیان هم اندازه) می شود.اکنون پرورش تیلاپیا در استخرهای چند گونه ای همراه با کپور، گربه ماهی یا میگوی آب شیرین (ماکروبراکیوم) نیز رایج شده است. مزیت اصلی استفاده از استخرها رشد سریع و راحت ماهی از طریق کوددهی استخر و حاصل خیزی خاک است. این روش از چندین معایب نیز برخوردار است:
ساخت استخرها گران تمام می شود. استخرها نیاز به فضا (محیط) زیادی دارند، فقط در مکانهایی که خاک مناسب دارند می توان این استخرها را ساخت و نیاز به آب فراوان جهت جبران آب از دست رفته از طریق تراوش و تبخیر است. ماهیان این استخرها به راحتی شکار و یا دزدیده می شوند و در هنگام صید اندازه های متفاوتی دارند.

قفسها

پرورش تیلاپیا در قفس با مشکل تخم ریزی بیش از حد روبرو نیست. زیرا تخم ها از بین شبکه های قفس به بیرون سقوط می کنند. دیگر مزیت اصلی قفس این است که لازم نیست پرورش دهند در مکانی که قفس واقع شده صاحب و مالک آب باشد.
دو نوع اصلی قفسهای کوچک و کم تراکم که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند در کانالها یا دریاچه های فقیر از نظر مواد مغذی واقع می شوند. این قفسها را می توان از تور یا گاهی اوقات از بامبو یا سایر مواد و تجهیزات قابل دسترس در محل ساخت. ماهیان در این قفسها از مواد مغذی موجود در آب پیرامونشان استفاده کرده ولی به هر حال با غذاهای مکمل نیز تغذیه می شوند.حداکثر میزانی که می توان برداشت نمود بطور ماکزیمم kg/m3 10 می باشد.
در حال حاضر پرورش تیلاپیا در قفسهای متراکم نیز بسیار رایج شده است. چندین پروژه بزرگ تجاری اخیرا در آفریقا آغاز گردیده است . ماهیان در نسبتهای بیشتر ذخیره سازی گردیده و از غذاهای مکمل تغذیه می شوند.
میزان محصول به طور نمونه حدود kg/m3 25 است. حداکثر ظرفیت با توجه به اکسیژن قابل دسترس محدود می شود.
پرورش در قفس نیازمند سرمایه گذاری کمتری نسبت به پرورش در استخر یا تانک است. همچنین احتیاجی به جریان دادن یا پمپ کردن آب به درون سیستم نیست. عیب اصلی در این روش حساسیت بالا و قرار گرفتن در معرض دزدیده شدن و آسیبهای دشمنان است.

تانکهای متراکم
پرورش در تانکهای متراکم با مشکلاتی چون تکثیر و تخم ریزی بیش از حد روبرو نمی باشد. زیرا فضا برای قلمرو طلبی و لانه سازی نرها وجود ندارد. این سیستم نیاز به یک منبع آب ثابت و یا پمپ دارد. بنابراین در مناطقی که منبع جریان آب کافی و غنی یا نیروی تامین کننده فشار برای پمپ کردن آب را نداشته باشند، ساخت این تانکها مشکل است
مصرف آب بستگی به سیستم مدیریت دارد. اما بطور قابل ملاحظه ای کمتر از میزان مصرف آب برای تولید میزان مشابه محصول در استخرها است. همچنین از مساحت کمتری نیز استفاده می شود. حداکثر میزان ذخیره سازی در تانکها (در جاهائیکه آب هر 2- 1 ساعت یکبار تعویض می شود) حدود 50- 25 kg/m3 است. این میزان با استفاده از سیستمهای هوادهی تا kg/m3 70 و با اکسیژن دهی به بیش از kg/m3 150 افزایش می یابد.
حفظ امنیت در این تانکها بسیار آسان است. زیرا کل تولیدات در یک محوطه کوچک محاظفت شده تجمع می یابند.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *