ماهی قزل آلا

 ماهی قزل آلا: کسانی که قصد پرورش ماهی قزل‌آلا را دارند می‌توانند اینکار را با داشتن حداقل ۱۰۰ متر زمین انجام دهند. البته این موضوع مستلزم این است که دانش نگه‌داری و پرورش این ماهی را نیز داشته باشند.

ماهی قزل‌ آلا، از نوع ماهی‌های سردآبی است و در زیرگروه ماهی‌های آزاد جای می‌گیرد. این ماهی بدنی فشره و دمی بزرگ‌تر از ماهی آزاد دارد.

تعداد فلس بین باله چربی و خط جانبی این ماهی، بین ۱۴ تا ۱۹ عدد است. تعداد خارهای اولین کمان آبشش این ماهی نیز بین دو تا پنج عدد است که به شکل شمشیر بوده و در پایین به شکل دکمه درآمده‌اند. حداکثر طول بدن ماهی قزل آلا ۱۴۰ سانتیمتر و وزن آن تقریباً به پنج کیلوگرم می‌رسد.

🔹تاریخچه تكثیر و پرورش ماهی در دنیا و ایران 

با وجود سابقه طولانی پرورش ماهی در استخر, سابقه تكثیر مصنوعی ماهیـان كوتاه است. اولین گام در لقاح مصنوعی به وسیله دانشمند آلمانی لدویك یا وبی (1711-1784)برداشته شد. او از ماهی ماده ونر قزل آلای آماده بصورت جداگانه تخم واسپرم به دست آورد وآن ها را با هم مخلوط كرد كه این اولین لقاح مصنوعی تخم ماهی بود. در مورد ماهیـان پرورشی گرمابـی در سال 1930 مولـدین آماده از محل های تخم ریزی طبیعی صید ولقاح مصنوعی داده شدند. ولی القاء تخم ریزی به مولدین با روش تزریق , در سال 1934 به وسیله زیست شناسان برزیلی آغاز شد و بعد در آسیـا واروپـا وآمریكای شمالی توسعه یافت. در سال 1958 مولـدین كپور نقره ای وسرگنده پرورش یافته در استخرهای خاكی با تزریق عصاره غده هیپوفیز ماهی كپـور معولی به صورت مصنوعی تكثیـر شدند ودر حال حاضر مولـدین ماهیـان مختلف با استفاده از هورمـون های مصنـوعی وغده هیپوفیز ماهیان در سطح وسیع مورد تكثیر مصنوعی قرار می گیرند.

🔹چرا پرورش قزل‌ آلا در ایران رونق دارد؟

نیاز به مواد پروتئینی سالم و کمبود منابع آبی در ایران باعث شده است بهره‌برداری دو یا چند منظوره از منابع آب همواره مورد توجه قرار گیرد. یکی از این بهره‌برداری‌های چند منظوره نیز پرورش ماهی است و ماهیان پرورشی از لحاظ دامنه تحمل دمایی به دو گروه سردابی و گرمابی تقسیم می‌شوند.

ماهیان سردابی در ۱۸-۱۲ درجه سانتیگراد رشد می‌کنند و دمای بالای ۲۴ درجه موجب تلفات این ماهی می‌شود. همچنین PH مناسب جهت پرورش قزل آلا ۸/۴-۶/۸ است و PHخارج از این محدوده باعث تلفات این ماهی می‌شود. میزان اکسیژن محلول در آب برای پرورش این ماهی نیز، به فاکتورهای متعددی از جمله ارتفاع، دما، شوری و… بستگی دارد ولی در هر حال اکسیژن خروجی نباید کمتر از پنج میلی‌گرم در لیتر باشد. جهت افـــــزایش اکسیژن محلول راه‌های متعدد وجود دارد از جمله استفاده از هواده‌ها که امروزه انواع مختلف داشته و عملکردهای متعدد دارند. به طور کلی افزایش شوری آب موجب کاهش درجه اشباع اکسیژن می‌شود و آب‌های شیرین دارای شوری ppt۱-۰/۱ هستند و ماهی قزل آلا فقط تا شوری ppt ۳۰ را تحمل می‌کند. شوری مناسب برای ماهی قزل‌ آلا نیز به میزان ppt ۱۰ است. باید در نظر داشت که قزل‌ آلا ماهی شکارچی و گوشتخوار است و به همین دلیل شفافیت آب تاثیر به‌سزایی در رشد آن دارد. به عبارت دیگر ماهی باید غذای خود را ببیند تا آن را بخورد. به طور کلی در پرورش قزل آلا شفافیت باید تا کف استخر تامین شده باشد و میزان مواد معلق آن باید کمتر از ۳۰ میلیگرم در لیتر باشد.

با توجه به قدمت پرورش ماهی در دنیا , این فعالیت در ایران با تكثیر تاسما هیان در سال 1301 وپرورش ماهی قزل آلای رنگین كمان از سال 1338 آغاز شده است. رشد اقتصادی و صنعتی وهمچنین لزوم تغذیه جمعیت رو به افزایش وكیفیت برتر پروتئین آبزیان در مقایسه با سایر گوشت ها , موجب افزایش توجه به آبـزیان وصید در دریاها ومنابع آبی شد ودر نتیجه كاهش ذخایر آب ها را به دنبال داشت. بنابراین برای دستیابی به برابری تولید باتقاضا وبهره برداری مناسب از ذخایر چاره ای جز روی آوردن به پرورش آبـزیان در محیط های قابل كنترل وهمچنین تكثیر انواع ماهیان به منظور رهاسازی وبازسازی ذخایر نبود. بدین منظور سازمان شیلات ایران اقدام به احداث اولین ایستگاه بررسی تكثیر و پرورش كپور ماهیان پل آستانه در سال 1347-1348 كرد. پس از آن نیز مجتمع تكثیر و پرورش تاسماهیان سد سنگررشت در سال 1350 به بهره برداری رسید. با توجه به استعداد مناطق مختلف هزاران مزرعه پرورش ماهی در سطح كشور فعال است.

🔹مزایای پرورش آبزیان 

با وجود رشد كنوني جمعيت دنيا,توليد هر چه بيشتر پروتئين حيواني از اهميت زيادي برخوردار است. كشت آبزيان بدلايل زيادي به عنوان عمومي ترين و موثرترين راهكار جهت توليد پروتئين درآينده دنيا شناخته شده است.با مقايسه حيوانات پرورشي مهم دنيا مثل مرغ , خوك , ماهی وگاو با توجه به موارد ذيل اهميت پرورش ماهی روشن مي گردد.

🔹ویژگیهای ماهیان پرورشی

ماهیان پرورشي بايد سريع الرشد بوده ودر دوران پرورش به وزن متعارف مورد انتظار برسند.

متناسب با ذائقه مردم منطقه بوده وبازارپسند باشند.

علاوه بر مصرف غذاي طبيعي از اقلام غذايي ارزان قيمت ومصنوعي نيز تغذيه كنند.

نسبت به شرايط نامناسب رژيم فيزيكوشيميايي آب وتغييرات حاصله از آن مقاوم بوده وسازگاري نشان دهد.

در مقابل توركشي ودستكاري وبيماري ها مقاوم باشد.

زندگي در شرايط متراكم وفوق متراكم را به خوبي بتوانند تحمل نمايند.

امكان تكثير انبوه آنها وجود داشته باشد.

امكان تهيه غذا وديگر احتياجات پرورش در منطقه وجود داشته باشد.

🔹لزوم توجه به تغذیه و رقم بندی قزل آلا

انتخاب نوع غذا و مقدار جیره روزانه مهمترین اصل در زمینه غذادهی هستند. تعداد دفعات غذادهی نیز بستگی به وزن ماهی دارد. مثلا بچه ماهی حدود ۱۰ گرم تا شش بار در روز و ماهیان پروراری یک تا دو بار در روز غذادهی می‌شوند

در پرورش ماهی تامین غذا بیشترین هزینه تولید را دارد. پس هرچه بتوان در این قسمت مدیریت بهتری اعمال کرد، سودآوری کار بیشتر خواهد شد.

رقم بندی یکی از مهم‌ترین اصول پرورش ماهی قزل‌ آلا است. در رقم‌بندی، پس از مدتی از پرورش ماهی، ماهی‌های کوچک و بزرگ از یکدیگر جدا می‌شوند. چون به دلیل ریز و درشت بودن ماهی و خطا در میانگین وزنی، محاسبه جیره غذایی دقیق نخواهد بود. همچنین ماهی‌های کوچکتر در رقابت غذایی با ماهی‌های بزرگتر موفق نبوده و بنابراین رشد نخواهند کرد یا رشد بسیار کندی خواهند داشت.

بر این اساس رعایت نکات بهداشتی در امر پرورش ماهی تضمین کننده بقا و سودآوری یک مرکز پرورشی خواهد بود و با به‌کارگیری و توجه بــه یکسری مسائل کوچک می‌توانــد از بروز مشکلات بزرگ جلوگیری کرد.

در زمینه محل پرورش ماهی نیز باید به نکات مهمی توجه کرد مثلا اینکه شیب زمین چگونه باشد؟ شیب زمین باید به گونه‌ای باشد که فضولات کف همراه با جریان آب از استخر خارج شوند و آب به حالت ثقلی از استخر خارج شده و نیاز به صرف هزینه نباشد. همچنین ورودی و خروجی استخر باید به طور صحیح ساخته شود. خروجی باید به صورت سه شیاره ساخته شده تا بتوان اولا سطح آب را در استخر بسته به شرایط تنظیم کرد و ثانیا آب کف استخر خارج شود. همچنین آب قبل از وارد شدن به استخر به بالای برجک هواده منتقل شود تا گازهای مضر از آب جدا شوند.

🔹ماهیان سردابی 

اين ماهیان را مي توان در محدوده حرارتي 10-18 درجه سانتيگراد پرورش داد . استخرهاي بتني براي پرورش آنها مناسب تر است ، و براي توليد يك تن نياز به 10 ليتر در ثانيه آب با دماي 10-18 درجه سانتي گراد مي باشد .
بيشتر اين ماهیان را خانواده آزاد ماهیان salamonidae بوده و مشتمل بر ماهیان آب شيرين و ماهیان مهاجر موجود در نيم كره شمالي مي باشند.
امروزه گونه هاي مختلف ماهیان در كشورهايي كه داراي شرايط آب و هوايي مناسب رشد اين ماهیان در كشورهايي كه داراي شرايط آب و هوايي مناسب رشد اين ماهيان مي باشند پرورش داده مي شود. گوشت اين ماهيان بسيار لذيذ بوده و از نظر اقتصادي از جمله ماهيان با ارزش خوراكي محسوب مي گردند.
اغلب گونه هاي مختلف آزاد ماهیان در اين دسته جاي گرفته تقريبا بيشتر انواع اين ماهیان به منظور حفظ ذخاير منابع آبي صيد ورزشي توليد گوشت تكثير و پرورش داده مي شوند. از اختصاصات ويژه اين ماهیان وجود دندان در دهان فلسهاي ريز نقره فام دهاني نسبتا بزرگ ، باله مخرجي كوتاه، يك باله چربي كوچك، در روي ساقه دمي همو سرك است.
گونه پرورشي رايج در ايران قزل آلاي رنگين كمان است كه مشخصات آن به شرح ذيل مي باشد:

🔹ویژگی‌های کلی ماهی قزل آلا

بچه ماهی قزل آلا را می‌توان در تمام طول سال در مزارع رهاسازی کرد و بهتر است وزن رهاسازی در حدود ۱۰ گرم باشد تا هم دوره پرورش خیلی طولانی نشود و هم تلفات کمتر باشد. (تلفات در وزن زیر ۱۰ گرم بیشتر است). به طور کلی به ازای هفت لیتر در ثانیه می‌توان یک تن ماهی برداشت کرد.

همچنین به طور کلی به زعم کارشناسان شیلات برای پرورش ماهی قزل آلا، حداقل به یک زمین ۱۰۰ متری احتیاج است.شرایط نسبتا آسان و هزینه کم پرورش قزل آلا باعث شده است که در شمال کشور عده‌ای در خانه‌هایشان اقدام به پرورش و فروش این نوع ماهی کنند.

معمولا ماهی قزل آلا را در چند مدل مختلف پرورش می‌دهند:

🔹پرورش قزل آلا در حوضچه

این استخرها یا از جنس پلاستیک یا فلز گالوانیزه یا بتن هستند. قطر این استخرها از ۳ تا ۱۰ متر و عمق ۱ تا ۳ متر است. در این استخرها می‌توان ماهی پنج تا ۷۰۰ گرم را پرورش داد . مدیریت تولید در این استخرها بسیار اصولی است و به‌علت استفاده از لوله‌های ورودی و خروجی آب به‌ صورت مجزا می‌توان سطح و تراکم استخرها را تنظیم کرد. معمولا در این شیوه از آب برگشتی استفاده می‌کنند و در این شیوه تجهیزات و ادوات فیلتراسیون و هوادهی و پمپ اینگ بسیار دقیق طراحی می‌شود.

🔹پرورش قزل آلا در کانال‌های بتونی (آبراهه‌ها)

برای اولین بار این کانال‌ها در آمریکای جنوبی مورد استفاده قرار گرفتند و برای پرورش قزل الا به منظور افزایش و بازسازی ذخایر رودخانه‌ها و دریاها و برای صید با قلاب طراحی شده‌اند.

این کانال‌های دراز شامل کانال‌های آجری یا بتونی هستند که در عمق زمین یا بالاتر از سطح آن بر روی یک سطح محکم ساخته می‌شوند. این کانال‌ها از نظر طولی می‌توانند به صورت متوالی (ممتد) و حداکثر تا طول ۱۰۰ متر باشند که با دیواره‌های عرضی یا پرده به چندین بخش تقسیم می‌شوند اما دارای یک منبع تامین آب مشترک هستند که اب از همه انها از یک انتهای کانال به انتهای کانال دیگر جریان می یابد.

این آبراهه‌ها نسبتا باریکند؛ عرض آنها معمولا بین دو تا چهار متر و عمق آنها بهندرت به بیش از یک متر می‌رسد.

این شیوه، یکی از مرسوم‌ترین شیوه‌های پرورش ماهی قزل آلا است و در مکان‌هایی به کار می‌رود که منابع تامین آب از رودخانه‌ها و چشمه‌های پر آب باشد. مزایای این روش این است که نیازی به اکسیژن‌دهی به آب وجود ندارد و همچنین نیازی به تمیز کردن مداوم استخرها نیز نیست.

🔹پرورش قزل آلا در استخر خاکی (سیستم دانمارکی)

مزرعه پرورش ماهی قزل آلا به روش دانمارکی شامل تعدادی استخر خاکی است که با خاک‌برداری یا حفر زمین در یک منطقه و رفتن به عمق چند متری زمین ساخته می‌شوند.

در صورت امکان ورود آب‌های موردی از استخرهای پرورشی باید به صورت ثقلی(به کمک نیروی جاذبه زمین)باشد، زیرا در این روش هزینه آبگیری استخرها کمتر است.

با استفاده از تلمبه می‌توان آ‌ب مورد نیاز مزرعه را از رودخانه یا دریاچه تامین کرد اما در اغلب موارد این روش باید به عنوان یک منبع فرعی و غیر اصلی برای تامین آب مصرفی و مورد نیاز استخرهای پرورش قزل آلا در نظر گرفته شود زیرا سیستم پمپاژ قادر به تامین کامل آب مصرفی مزرعه نیست.

مزایای این شیوه راحتی در ساخت و نداشتن هزینه اولیه ساخت است ولی معایب این شیوه در این است که نمی‌توان آلودگی آن را کنترل کرد و همچنین نمی‌توان این استخرها را تمیز کرد. علاوه بر این، اکسیژن‌دهی آب به آب سخت است و در فصول بارانی و سیلابی خطرآفرین است. همچنین ماهی‌ قزل آلا را نمی‌توان به‌صورت انبوه پرورش داد.

🔹پرورش قزل آلا در قفس

یکی دیگر از شیوه‌های پرورش ماهی، پرورش آن در قفس‌های پرورش ماهی است. این قفس‌ها یک ظرف توری دار هستند که از یک یقه شناور در اب آویزانند. پهنه یقه شناور نیز در حدی است که از آن می‌توان به عنوان یک گذرگاه استفاده کرد. به کار گرفتن این قفس‌ها در دریا و اخیرا در دریاچه‌های آب شیرین ارزان‌ترین شیوه پروروش ماهی قزل آلا هستد.

برای پرورش ماهی قزل آلا در این شیوه، قفسی در اندازه شش متر در شش متر و به عمق چهار متر در نظر گرفته می‌شود. در این قفس‌ها، بزرگ‌ترین ماهی‌ها را می‌توان با بالاترین تراکم ذخیره سازی کرد. همچنین محل کارگذاری قفس‌های پرورش ماهی در آب شیرین باید به حد کافی عمیق بوده یا حرکت یا جابه جایی آب در محل طوری باشد که مانع از تجمع مواد دفعی در زیر قفس‌ها شود تا منجر به تلافات ناشی از آلودگی خودبه خودی آب در ماهی‌های پرورشی نشود.

یکی از محدودیت‌های این روش این است که در هوای نامناسب خدمات‌رسانی و نگهداری مجموعه قفس‌های کوچک می‌تواند مشکل و خطر ناک باشد .

🔹پرورش ماهی قزل آلا در سواحل محصور

این سواحل نیز یکی از شیوه‌های پرورش ماهی هستند. این سواحل با استفاده از تور در یک ساحل شیب‌دار ایجاد شده و در آن از دیواره‌های توری دولایه استفاده می‌کنند که به ستون‌های فرورفته در ساحل به فواصل سه متری نصب می‌شوند.به این ترتیب یک نیم دایره در طول ساحل و در زیر پایین‌ترین خط جذر و مد ایجاد می‌شود. در هر یک از سواحل محصور در هر متر مکعب آب می‌توان هشت الی ده کیلوگرم ماهی قزل‌ آلای رنگین کمان با وزن متوسط ۱-۳ کیلوگرم نگهداری کرد.

🔹انواع ماهی قزل آلا و زيست شناسی آن 

ماهی قزل آلا در آبهاي سرد غني از اكسيژن و جاري زندگي مي كند. در كشور ما دو نوع ماهی قزل آلا وجود دارد:
🔹ماهی قزل آلا رنگين كمان

اين ماهی بومي ساحل اقيانوس آرام آمريكاي شمالي مي باشدكه در سال 1880 ميلادي به اروپا آورده شد و به تدريج به نقاط مستعد دنيا معرفي شد.بدن اين ماهی پوشيده از خالهاي سياه ستاره اي شكل است.مان بالغ در دو طرف بدن نواري به صورت رنگين كمان دارند كه به خصوص در ماهیان بالغ نر به خوبي نمايان مي گردد. زمان تخم ريزي ماهی قزل آلاي رنگين كمان از دي ماه تا ارديبهشت ماه است .گرچه نژادي به دست آمده كه تخم ريزي را در آذر ماه و حتي جلوتر شروع ميكند .وزن ماهی رنگين كمان در شرايط طبيعي در بعضي از درياچه ها به 9 كيلو گرم مي رسد . به نظر مي رسد كه بهترين شرايط در رشد طبيعي در درياچه هاي كم عمق با سنگهاي آهكي و PH كمي قليايي مي باشد.

🔹ماهی قزل آلای خال قرمز

اين ماهی وابسته به آبهاي كوهستاني مي باشد و از لحاظ شكل و رنگ بسيار متنوع است و وجه تمايز آن با نوع رنگين كمان خالهاي قرمز نارنجي مي باشد . اندازه ماهی وابستگي به محيط و ميزان غذاي طبيعي دارد و به ندرت از 45 سانتي متر تجاوز مي كند . تخم ريزي در پاييز و اول زمستان روي بستر شني با جريان كند آب انجام مي گيرد . اين ماهی گوشتخوار است و غذاي اصلي آن انواع سخت پوستان ـ لارو حشرات و ماهیان ريز مي باشد ، و در نزديكي بستر رودخانه زندگي مي كند و در مقايسه با نوع رنگين كمان كه وابستگي بيشتر به سطح آب دارد متمايز است.

🔹قزل آلای رنگين كمان oncorhynchus mykiss

🔹مشخصات ظاهری :
بدن پوشيده از فلس هاي ريز ، وجود يك نوار پهن به صورت رنگين كمان در دو طرف بدن ، وجود باله چربي ، خالهاي تيره رنگ روي باله دمي .

🔹عادات غذایی: 
در محيط های طبيعی از لارو حشرات و شكارساير موجودات آبزي استفاده مي كند و در استخرهای پرورشی بطور كلی جهت تغذيه آن از غذای كنسانتره استفاده می شود .

نام علمي ماهی قزل آلای رنگين كمان salmo gairdneri rich بوده است كه با توجه به شباهت تاكسونوميك آن به گونه oncorhynchus mykiss يا آزاد ماهيان كبير به تبديل و مورد تصويب دانشمندان قرار گرفت.  قزل آلای رنگين كمان در سراسر جهان منتشر گرديده و بدون شك بعد از ماهي كپور عمده تر ين و قديمي تر ين ماهي پرورش محسوب مي گردد و همچنين اين ماهي يكي از مهمترين ماهيان براي صيد ورزشي قلمداد مي گردد.

عليرغم تحقيقات وسيع و همه جانبه اي كه در سطح جهاني بر روي اين ماهي صورت گرفته است ، ماهي شناسان در خصوص نام علمي اين ماهي اتفاق نظر نداشته اند و تاكنون بيش از 30 نام علمي براي اين ماهي پيشنهاد گرديده است. حدود 80 سال قبل ريگان Raygan پيشنهاد داد كه ماهيان قزل آلاي وابسته به اقيانوس كبير با توجه به اندازه و شكل بين دو چشم آنها رده بندي گردد.( كيابي -1372)

تجارب قبلي دانشمندان نيز حاكي از آن است كه DNAميتو كندري زل آلاي رنگين كمان شباهت زيادي بهDNA ميتو كندري ماهي آزاد اقيانوس كبير در مقايسه با ماهي آزاد اقيانوس اطلس دارد . اين شباهت به شاه ماهي آزاد اقيانوس كبير حتي به مراتب بيشتر از شباهت آن بهDNA ميتو كندري ماهي قزل آلاي قهوه اي است. در سال 1988 جامعه شيلاتي آمريكا American fisheries society نام جنس را براي ماهي قزل آلاي رنگين كمان پيشنهاد داد . پس از اينكه معلوم شد ماهي قزل آلاي رنگين كمان تقريبا تمامي ويژگيهاي ماهي آزاد كامچاتكا را دارد نام علميoncorhynchus mykiss براي آن پيشنهاد گرديد تا جاي نام علمي Salmo gairdneri rich را بگيرد.

🔹ويژگی ها و خصوصيات ماهی قزل آلای رنگين كمان

ماهي قزل آلاي رنگين كمان به مراتب آسانتر از قزل آلاي خال قرمز نسبت به محيط سازگاري حاصل نموده تمايل بيشتري به اهلي شدن داشته و از غذاي دستي آسانتر استفاده مي نمايد.اين ماهي به درجه حرارت هاي بالا و كمبود اكسيژن مقاوم بوده و در آبهايي كه به اندازه كافي تجديدي گردد مي تواند درجات 20 الي 22 درجه سانتي گراد را تحمل نمايد.

قزل آلاي رنگين كمان نسبت به بيماريها و بخصوص بيماريfurunculosis به مراتب مقاومتر مي باشد .

نمو تخم در مدت كوتاهتر انجام شده و رشد آن سريعتر است. اين ماهي گوشتخوار مي باشد فلذا ماهيان كمتري را شكار مي نمايد اين ماهي از انواع كرمها و نرم تنان تغذيه ميكند و اين موجودات را در بستر آبگير جستجو مي نمايد .از همين طعمه ها براي صيد ورزشي استفاده مي كنند.

اين ماهي داراي رشد سريع مي باشد و در صورتي كه خوب تغذيه شوند و در يك سالگي به وزن 100 گرم و در سالگي به 250 الي 300 گرم و در چهار سالگي به 40 الي 45 سانتي متر مي رسد حداكثر وزن آن به 7 كيلو و حد اكثر طول گزارش شده به 70 سانتي متر است. اين ماهي نسبت به whirling diseaseبيماري حساس مي باشد و گوشت آن از حيث كيفيت نازلتر از گوشت قزل آلاي خال قرمز مي باشد.

ماهی قزل آلای رنگين كمان مناسب تر ين ماهي سرد آبي جهت پرورش مي باشد بطوريكه آسانتر به غذاي دستي عادت كرده و نسبت به درجه حرارت و كيفيت آب كمتر حساس مي باشد و بدين جهت در سراسر دنيا اساسي تر ين ماهي آزاد مورد پرورش جهت تغذيه مي باشد. از اين ماهي مي توان جهت ماهي دار كردن آبگير هاي طبيعي استفاده نمود.

🔹قزل آلای رنگين كمان و مهاجرت

خيلي از ماهيان آب شيرين ساكن مي باشند اردك ماهي در يك منطقه محدود اقامت مي كند مخصوصاً در دوران جواني . يك دسته سيخ باله يا يك جفت لاي ماهي اغلب در محل مورد علاقه خود براي مدتهاي طولاني باقي مي مانند و معمولاً به هر سنگ و مخفيگاه در آن منطقه آشنا مي باشند . ماهيان مهاجر در مقايسه به سفرهاي طولاني دست مي زنند مخصوصاً قبل يا بعد از فصل توليد مثل گروههايي از ماهيان جهت تخم ريزي به بالي رودخانه مهاجرت مي كنند عده اي به پايين رودخانه . ماهيان خاوياري آزاد به بالاي رودخانه مي روند علت مهاجرت ماهي ها هورمون هايي است كه توسط بلوغ غدد جنين ترشح مي شود. آنها در اين هنگام داراي احساسات جديدي ميشند . بصورتي كه ديگر قادر به تحمل محيط اطراف خود نبوده و نياز مبرمي به عوض كردن جايگاه خود را دارند اين ماهيان جهت پيدا كردن مكانهاي مناسب دست به مهاجرت مي زنند .

آزاد ماهيان و از جمله ماهي قزل آلا ي رنگين كمان قدرت فوق العاده اي در به خاطر سپردن محيط آبهاي محل تولد خود دارند. بطور كلی زندگي ماهي قزل آلا ي رنگين كمان شبيه ماهي قزل آلا مي باشد دوره تخم ريزي از اواخر زمستان تا اواخر بهار بوده و تعداد تخم ها بين 1 تا 5 هزار عدد مي باشد بچه ماهيان تقريبا زماني كه 15 سانتي متر طول دارند داراي 11-12 عدد لكه هاي تيره رنگ بر روي بدن مي باشند.

مشاهداتی كه در خصوص قزل آلاي رنگين كمان و قزل آلاي خال قرمز انجام گرفته است گوياي اين نكته مي باشد كه قزل آلاي رنگين كمان ، قزل آلاي خال قرمز را از محل خويش دور مي سازد . اين ماهي مناطقي از رودخانه را انتخاب كرده و تحت تسلط خويش قرار مي دهد.

قزل آلا ی رنگين كمان در مقابل تغييرات درجه آب اكسيژن آب زياد حساس نمي باشد در صورتيكه ماهي قزل آلاي خال قرمز نسبت به تغييرات فوق الذكر و همچنين نوسانات مواد غذايي حساسيت خاصي از خود نشان مي دهد . اين ماهي بعد از سازش تدريجي مي تواند به خوبي در آب اقيانوس زندگي كند .

امروزه پرورش اين ماهي در دريا در سبد هايي محصور صورت مي گيرد كه جمعيت هايي از ماهي ها از همين سبدها فرار كرده به دريا راه يافته اند قزل آلا ي رنگين كمان در شرايط طبيعي در آب شيرين و مناطق معتدل كه حرارت در تابستان حدود 12 درجه سانتي گراد است زندگي مي كند اين ماهي در شرايط خوب پرورش مي تواند نوسانات صفر تا 25 درجه سانتي گراد را تحمل نمايد. تاكنون مطالعات بسيار زيادي بر روي اصلاح نژاد قزل آلاي رنگين كمان صورت پذيرفته است.

🔹جنسيت و توليد مثل قزل آلای رنگین کمان 

جنس نر و ماده قزل آلاي رنگين كمان از لحاظ ظاهري شبيه به هم مي باشد فصل توليد مثل با بلوغ جنسي رنگ نرها غليظتر ده و تغييرات قابل ملاحظه اي در نرها ايجاد مي شود در خارج از فصل تخم ريزي غدد جنس كاملاً كوچك هستند و فقط با نزديك شدن فصل توليد مثل بزرگ شده و كيسه مواد تخم و اسپرم را به وجود مي آورد.

نكته : با اين كه بلوغ غدد جنسي توسط هورمونها كنترل مي شود ولي قبل از انجام تخم ريزي آب بايد داراي دماي مناسب باشد. تخمك ها و اسپرم ها آزادند و در آب رها شده و لقاح در آنجا صورت مي گيرد و تخم شفاف كه كمي از آب سنگينتر بوده و قدري چسبناك هستند تا توانند به سنگها و گياهان متصل شوند را به وجود مي آورند.
قابليت رشد و مقاومت ماهيان اصلاح شده افزايش يافته است بطوري كه آنرا براي پرورش مصنوعي و با غذاهاي كنتسانتره بخوبي مهيا ساخته است محل طبيعي زندگي اين ماهي در قسمتهاي علياي رودخانه ها و درياچه هاي خنك و در محيطي كه سرشار از اكسيژن و غذاي كافي است مي باشد.
اين ماهي ظريف، عصبي، فوق العاده چالاك است . داراي عكسس العمل هاي شديد مي باشد گوشت اين ماهي فوق العاده لذيذ و خوش طعم و داراي رنگي زيبا مي باشد كه اين مطلب باعث علاقه ماهيگيران ورزشي به اين ماهي شده است.

🔹رنگ بدن قزل آلای رنگین کمان

پوست و اندام شفاف و گلگون و از فلسهاي ريزي پوشيده شده است رنگ آن در رودخانه هاي مختلف تغيير مي كند و در رودخانه هايي كه در سايه واقع گرديده است بسيار تيره رنگ مي گردد. از اهم مشخصات ديگر آن داشتن دندان هاي ريز در دهان و باله چربي بالاي ساقه دمي است.

ماهياني كه معمولاً در لايه هاي بالايي آب زندگي مي كنند داراي بدن و فلسي نقره اي هستند . اين رنگ به خاطر انعكاس نور از بلورهايي بي رنگ و ميكروسكوپي به نام كوانينCUANIN است . اين بلورها در واقع محصول فرعي يك سوخت و ساز شيميايي است كه در زير فلس يا در لايه مخصوص رنگ در پوست ايجاد مي شود ماهيان نيمه شفاف مثل كفالها فاقد اين ماده فلسهايشان مي باشند. دانه هاي رنگي قرمز زرد و سياه هزاران سلول رنگي Chromtophore تجمع يافته اند . اين دانه به توسط عمل انقباض يا انبساط به هم نزديك يا از هم دور مي شوند و اين فرآيند اساس قابليت تغيير رنگ در ماهي مي باشد . غلظت رنگ در ماهيان به خط سلول رنگي و تراكم دانه در هر سلول بستگي دارد.

🔹 مقايسه دو نوع قزل آلا

بنا به دلايل زير قزل ألای رنگين كمان به مراتب براي پرورش مناسب تر است:

اين ماهي به مراتب آسانتر از قزل آلا خال قرمز نسبت به محيط سازگاري حاصل مي نمايد ، تمايل بيشتري به اهلي شدن دارد و از غذاي دستي آسانتر استفاده مي كند ،. نسبت به درجات آب و كمبود اكسيژن مقاوم است .

اين ماهي نسبت به بيماريها به مراتب مقاومتر است .

نمو تخم در زمان كوتاهتري انجام مي شود و رشد آن سريعتر است ، كمتر گوشتخوار است و ماهيان كمتري را شكار مي كند . داراي رشد سريع است .از انواع كرمها و نرم تنان تغذيه مي كند و تحت مديريت خوب و در صورت برخورداري از تغذيه مناسب در درجه حرارت مطلوب رشد 7ـ9 روز طول ميكشد كه بچه ماهي با وزن 2 گرم به وزن 250 گرم برسد.

🔹اكوسيستم مناسب جهت پرورش قزل آلا 

اين ماهي در جاهايي كه بستر شني و آب شفاف ، سرد ، سرشار از اكسيژن مي باشد اقدام به تخم ريزي مي نمايد . قزل آلا ي رنگين كمان مي تواند حرارت بالاتر و اكسيژن كمتر را نسبت به ساير آزاد ماهيان تحمل نمايد و در شرايط يكسان ، رشد سريعتري نسبت به قزل آلاي قهوه ا ي دارد. تخمهاي قزل آلا در 82 روز و 5 درجه كامل مي شود اما همين عمل در حرارت 10 درجه 41 روز طول مي كشد با دو برابر شدن دما همين 20 درجه فقط در مدت 5 روز كامل مي شوند. قزل آلا ي رنگين كمان ديرتر از ماهي قزل آلاي خال قرمز تخم ريزي مي نمايد.

البته امروزه واريته هایی حاصل گرديده كه تخم ريزي آنها حتي جلوتر شروع مي شود . بهترين درجه حرارت براي رشد و نمو و سلامت طبيعي آن 12 سانتي گراد است (7 تا 9 دكتر عمادي) حال آنكه عالي ترين گرما برای رشد و نمو اقتصادي آن در صورت مناسب بودن كيفيت آب بين 15 تا 20 درجه سانتي گراد ( عمدتا 17 درجه سانتي گراد ) مي باشد.

فصل تخم ريزي قزل آلا نسبت به محل و درجه حرارت متفاوت مي باشد ماهي قزل آلاي رودخانه اي و قزل آلاي قهوه اي در پاييز و ماهي قزل آلاي رنگين كمان در بهار تخم ريزي مي نمايند . در برخي از رودخانه های كاليفرنيا كمتر ماهي داز سال مي باشد كه حداقل نوعي ماهي قزل آلا يا ماهي آزاد تخم ريزي نكند.(عمادي)1360

فصل و زمان تخم ريزي را مي توان به طرق مختلف جلو انداخت اين روشها شامل تخم گيري گزينشي – مصرف نور مصنوعي با كنترل زمان تابش –و تزريق هورمون هيپوفيز مي باشد . تخم گیری گزينشي حائز اهميت فراوان بوده و از اين طريق توانسته اند قزل آلاي رنگين كمان بهاره نژاد هات كريك Hotcreek را توليد كنند . احتمالاً هيچ عاملي در تنظيم نمو جنين و رشد آن به اندازه درجه حرارت مهم نمي باشد . تجربه نشان داده است ماهي قزل آلا ي رنگين كمان در درجه حرارت ثابت 5/15 درجه سانتي گراد هر ماه 5/2 سانتيمتر رشد مي كند و در حرارت 2/7 درجه سانتي گراد كمتر از 625/. سانتي متر در ماه رشد مي كند .

ماهي قزل آلاي يكساله و بالغ مي تواند درجه حرارت بيشتر از 20 درجه سانتي گراد را براي مدتي بدون آنكه متحمل آسيب شود به خوبي پشت سر بگذارد .به منظور توليد تخم خوب ماهي قزل آلا ي رنگين كمان بايستي حداقل 6 ماه قبل از – تخم ريزي در اينكه بيشتر از 30/13 درجه سانتي گراد و ترجيحا بيشتر از 2/12 درجه سانتي گراد نباشد نگهداري شود(عمادي1360)

براي توليد ماهي قزل آلا ي رنگين كمان با سرعت رشد زياد و تخم ريزي در سن 2 سالگي در 16 ماه اول بايستي آنها را در درجه حرارت نسبتا ثابت 15 درجه سانتي گراد نگهداري كرده و هنگام رسيدن به سن بلوغ حرارت را به حداكثر 2/12 درجه سانتي گراد كاهش داد.

🔹غذای ماهی قزل آلا

اگر مزرعه اي به بهترین شکل ممکن ساخته شود و بهترین بچه ماهی هم در آن رهاسازي گردد ولی مدیریت تغذیه در آن اعمال نگردد مسلما این مرکز به سودآوري نخواهد رسید.انتخاب نوع غذا و مقدار جیره روزانه مهمترین اصل در زمینه غذادهی می باشد. تعداد دفعات غذادهی نیز بستگی به وزن ماهی دارد به طوریکه بچه ماهی هاي حدود 10 گرم تا 6 بار در روز و ماهیان پروراري 1تا 2 بار در روز غذادهی می شوند.
در پرورش ماهی تامین غذا بیشترین هزینه تولید را دارد. پس هرچه بتوان در این قسمت مدیریت بهتري اعمال نمود سودآوري کار بیشتر خواهد شد. براي اینکار باید به یک سري نکات توجه کرد:
– با محاسبه میانگین وزنی ماهیان و مشخص کردن مقدار ماهی موجود در استخر(بیومس) ودماي آب مقدار دقیق غذاي روزانه مشخص شود.
از مکملهاي معدنی و ویتامینی در جیره غذایی استفاده شود.

نحوه غذا دهی باید به شکلی باشد تا همه ماهیان استخر از غذا استفاده نمایند و غذا هدر نرود.

غذاي مورد نیاز باید در مکانی خنک و دور از نور مستقیم خورشید قرار گیرد و هنگام خرید غذا حتما به تاریخ تولید و مصرف آن توجه شود.

پاکتهاي غذا باید بر روي پالت چوبی قرار گیرد.

تهویه انبار باید به نحو مطلوب انجام گیرد.

🔹شرایط فیزیکی و شیمیایی مناسب آب جهت پرورش قزل آلا

دما  : دماي مناسب جهت پرورش قزل آلا 12 تا 18 درجه سانتیگراد می باشد. البته مناسب ترین دما براي پرورش این ماهی 15 درجه سانتیگراد است. دماي بالاتر و پایین تر از این محدوده باعث کاهش رشد می شود و دماي بالاتر از 24 درجه موجب تلفات میگردد.

PH  آب یا اسیدیته  : مناسبترین PH جهت پرورش قزل آلا 8.4 الی 6.8 می باشد.

اکسیژن محلول : میزان اکسیزن محلول در آب به فاکتورهاي متعددي از جمله ارتفاع، دما، شوري و… بستگی دارد ولی در هر حال اکسیژن خروجی نباید کمتر از 5 میلیگرم در لیتر باشد. جهت افزایش اکسیژن محلول راههاي متعدد وجود دارد از جمله استفاده از هواده ها که امروزه انواع مختلف داشته و عملکردهاي متعدد دارند.

شوری  :به طور کلی افزایش شوري آب موجب کاهش درجه اشباع اکسیژن می شود. آبهاي شیرین داراي شوري 0.1 الی 1PPM می باشند و ماهی قزل آلا تا شوري 30 PPM را تحمل می کند. شوري به میزان 10 PPM برای ماهی قزل آلا مناسب است.

شفافیت  : قزل آلا ماهی است شکارچی و گوشتخوار به همین دلیل شفافیت آب تاثیر بسزایی در رشد آن دارد به عبارت دیگر ماهی باید غذاي خود را ببیند تا آنرا بخورد. به طور کلی در پرورش قزل آلا شفافیت باید تا کف استخر تامین شده باشد و میزان مواد معلق آن باید کمتر از 30 میلیگرم در لیتر باشد.

🔹داستان موفقیت یک پرورش دهنده ماهی قزل آلا

جوان کارآفرین ایلامی با بیان اینکه فکر نمی کردم کارم به حدی توسعه پیدا کند که ۲۰ تن ماهی قزل آلا را در سال پرورش دهم گفت:ثمره این کار تولیدی، علاوه بر سالانه ۳۰ میلیون تومان سود خالص، ایجاد شغل برای ۴ کارگر است.

به اعتقاد کارشناسان و متخصصان، در شرایط فعلی کشور، بهترین روش ایجاد اشتغال و حل مسئله بیکاری، توسعه و گسترش فرهنگ کارآفرینی در جامعه است. زیرا یکی از علل اصلی رشد نرخ بیکاری در کشور ما، توسعه نیافتگی فرهنگ کار و کارآفرینی در جامعه است و اینکه مردم و حتی تحصیلکرده ها و فرزندان خانواده های متمول هم دنبال این هستند که ازطریق بخش دولتی کسب و کاری برای خود ایجاد کنند.

غلامرضا ملکی،کارآفرین ایلامی است که می گوید که در ابتدا هیچ سرمایه ای نداشته و با 40 میلیون تومان وام بانکی کار خود را شروع می کند. از این 40 میلیون تومان، 15 میلیون در گردش و 25 میلیون تومان آن ثابت بوده است.

ملکی عنوان می کند که به جز او 4 استخر بزرگ پرورش ماهی دیگر نیز در شهرستان سیروان وجود دارد. اصلی ترین بازار هدف محصولاتش، استان ایلام است. اما اگر مازادی برایش بماند، محصول را روانه بازار های تهران و اصفهان نیز می کند.

ثمره این کار تولیدی، علاوه بر سالانه 30 میلیون تومان سود خالص برای آقای ملکی، ایجاد شغل برای 4 کارگر است. وی که پیش از کار پرورش ماهی هم، کشاورز بوده و هیچگاه عرصه اقتصاد مقاومتی را ترک نگفته، عنوان می کند که از نشستن پشت میز بیزار است.

ملکی می گوید: اگر هم فرض را بر این بگیریم که کار دولتی خوب است، به اندازه همه کسانی که در بازار کار وجود دارند، شغل دولتی وجود ندارد. جوانان اگر کمی زرنگی را چاشنی کار کنند، به شیرینی کار تولیدی پی خواهند برد. از اصلی ترین ویژگی های کار تولیدی این است که کسی به انسان امر و نهی نمی کند و احتیاج نیست که برای حقوق منتظر آخر ماه باشیم.

غلامرضا ملکی همچنین خاطر نشان می کند: در این چند سال اخیر فقط خشکسالی کمی به ما فشار می آورد. اگر آب به اندازه کافی باشد، ظرفیت گسترش این واحد تولیدی وجود دارد. مشکلی اصلی آب است و از نظر جا و مکان مشکلی نداریم.

وی ادامه داد: خوردن گوشت های پرچرب و دیر هضم در بین خانواده های ایرانی بیشتر از خوردن ماهی رواج دارد. علتش نیز این است که هنوز ماهی به عنوان یک غذایی رسمی و مناسبتی شناخته نشده است. به همین علت تصمیم گرفتیم اطلاعاتی را در رابطه با انواع ماهی ها جمع آوری کنیم.

ملکی گفت: به جز ساکنان نوار شمالی و جنوبی ایران که کنار خلیج فارس و دریای مازندران زندگی می کنند و در شناخت ماهی و طبخ غذاهای لذیذ استادند، بسیاری از هموطنان مصرف ماهی را تنها سالی یکی دو بار در برنامه غذایی خود دارند که احتمالا یک بار آن سبزی پلو ماهی شب عید و دفعه دیگر ماهی شکم پردر یک مهمانی بوده است.

این فعال اقتصاد مقاومتی ادامه داد: البته این مساله در شهرهای بزرگ هم کمی متفاوت است. عرضه انواع ماهی پرورشی تازه و منجمد بسته بندی شده در مراکز خرید و فروشگاه های زنجیره ای مختلف، بخشی از مردم را به مصرف ماهی ترغیب کرده، اما باز هم ماهی آنطور که باید در سبد غذایی عموم قرار نگرفته است. شاید شناختن بیشتر انواع ماهی و دانستن نکاتی در زمینه انتخاب و خرید این ماده غذایی مفید و سلامت یک شروع خوب برای تشویق به خوردن ماهی باشد.

وی افزود: بین انواع گوناگون ماهی های شمال و جنوب، بعضی ها معروف تر و در دسترس ترند. برای اکثر ساکنان نیمه شمالی کشور و پایتخت نشینان، ماهی های شمال کشور که از دریای خزر صید می شوند، مرغوب تر و خوش خوراک ترند. دلیل این مساله شاید نزدیک تر بودن این مناطق به استان های شمالی و دسترسی سریع تر و آسان تر به ماهی تازه است. اکثرماهی های دریای مازندران کوچک و پرتیغ هستند، اما در عوض طعم و بوی ملایمی دارند.

جهت اطلاعات بیشتر و تهیه محصولات با ما در تماس باشید