مقدمه آموزش پرورش ماهی خاویاری

 فصل یکم: تاریخچه پرورش ماهی خاویاری
 فصل دوم: مقدمه آموزش پرورش ماهی خاویاری
 فصل سوم: توجیه اقتصادی آموزش پرورش ماهی خاویاری
 فصل چهارم: معرفی گونه های ماهیان خاویاری پرورشی در ایران
 فصل پنجم: ‌شرایط کمی و کیفی آب
 فصل ششم: پرورش ماهیان خاویاری
 فصل هفتم: تغذیه ماهیان خاویاری
 فصل هشتم: مولد سازی گونه های مختلف تاس ماهیان پرورشی
 فصل نهم: غذای زنده
 فصل دهم: تغذیه مصنوعی ماهیان سردابی
 فصل یازدهم: بهداشت و بیماری های ماهیان خاویاری
فصل دوازدهم: شرایط و تجهیزات و تاسیسات مورد نیاز راه اندازی کارگاه پرورش ماهی خاویاری

با توجه به نرخ روزافزون رشد جمعیت در جهان (۴/۷ میلیارد نفر در سال ۲۰۱۵)، آبزیان یکی از با ارزشمندترین منابع تولید پروتئین و مواد مغذی در رژیم غذایی بسیاری از کشورها محسوب می شوند. در سال ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ آبزیان به ترتیب ۶/۱۶ و ۷/۱۶ درصد از پروتئین حیوانی مصرفی جمعیت جهان و ۵/۶ درصد پروتئین را تأمین کردند.

براساس گزارش های سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در سال ۲۰۱۲، صید ماهی و آبزی پروری در حدود ۱/۱۸۴ میلیون تن ماهی با ارزش بیش از ۲۲۰ میلیارد دلار امریکا فراهم آورده که از این مقدار ۱۳۰ میلیون تن برای مصارف انسانی بوده است. سهم تولیدات آبزی پروری در سال های اخیر به ترتیب ۷/۵۵، ۹/۵۵ و ۶/۶۳ و در سال ۲۰۱۲، ۴/۹۰ میلیون تن رسیده است.

سرانه مصرف ماهی از متوسط ۹/۹ کیلوگرم در دهه ۱۹۶۰ (بهمنی، ۱۳۷۵)، به ۴/۱۸ کیلوگرم در سال ۲۰۰۹ و ۲/۱۹ درصد در سال ۲۰۱۲ رسیده است. مقایسه آمار صید و تولید در بخش آبزی پروری بیانگر سبقت رشد تولیدات آبزی پروری نسبت به صید است که این مهم در آسیا بیشتر از اروپا و امریکا است .

دلیل آن تقاضای روزافزون غذاهایی با منشأ آبزیان در کشورهای تولید کننده است. نرخ رشد تولیدات آبزی پروری تا سال ۲۰۱۲ رشد متوسط سالانه ۶/۸ درصد را نشان می دهد. براساس پیش بینی های فائو، آبزی پروری در آینده نقش مهمی را در تأمین غذا، درآمد، اشتغال، ارزآوری و توسعه پایدار روستایی در بیشتر کشورها ایفا خواهد نمود.

با این وجود، آبزی پروری علیرغم سابقه چندین هزار ساله در آسیا، در بیشتر کشورهای جهان جدید است. قدمت پرورش ماهی خاویاری در دنیا به بیش از دو دهه نمی رسد. کشور روسیه از تاریخچه ای ۱۰۰ ساله در امر پرورش ماهی خاویاری در منابع طبیعی برخوردار است، این در حالی است که این صنعت در اکثر کشورها طی چند سال اخیر توسعه یافته است. در آینده انتظار می رود با کاهش بیش از ۵۰ درصد ذخایر به دلیل صید و بهره برداری بی رویه، تولیدات آبزی پروری شتاب فزاینده ای داشته باشد.

براساس گزارش های سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در سال های اخیر، از طریق صید و تولیدات حاصل از فعالیت های آبزی پروری برای بیش از ۶/۲ میلیارد نفر جمعیت کره خاکی غذا تأمین شده است که این مقدار معادل حدود ۲۰ درصد از سهم گوشت سایر حیوانات در جیره غذایی انسان است .

براساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی برآورد شده است که تنها ۲۵ درصد از ذخایر طبیعی قابل برداشت است؛ بنابراین، آبزی پروری باید برای جبران کمبود و تأمین بخشی از نیاز پروتئینی جوامع توسعه یابد. در این بین پرورش ماهیان خاویاری یکی از اقتصادی ترین فعالیت ها برای تأمین پروتئین و سایر مواد مغذی جوامع انسانی به شمار می رود. بهره برداری و استفاده بهینه از منابع آب و خاک با به کارگیری فناوری و ترکیب روش های مختلف میسر است.

یکی از این روش های ترکیبی، اصلاح کمی و کیفی شرایط موجود و سپس بهره برداری از روش های نوین پرورش (نیمه متراکم و متراکم) است. نیاز بازارهای جهانی و ورود انواع گونه های خاویاری به کشورهای مختلف جهان از یک طرف، کاهش ذخایر طبیعی و متعاقب آن ممنوعیت صید ماهی خاویاری دریای خزر از طرف دیگر سبب شد تا آبزی پروری تاسماهیان رشد فزاینده ای در دو دهه اخیر داشته باشد. در حال حاضر، ۲۲ گونه (۱۲ گونه اصلی و ۱۰ گونه هیبرید) در بیش از ۳۸ کشور جهان پرورش داده می شوند .

براساس گزارش های سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، آمار سایت FAO در سال ۲۰۱۴، نرم افزار FishState پیش بینی اولیه تولید در سال ۱۳۹۲ حاکی از تولید جهانی بیش از ۶۶ هزار تن گوشت و حدود ۲۶۰ تن خاویار پرورشی داشت. علاوه بر آن، تولید خاویار پرورشی در سال ۲۰۱۶ را ۴۸۶ تن و طی ده سال آینده ۵۰۰ تا ۷۵۰ تن اعلام نمودند.

این در حالی است که طی دهه اخیر تولید و پرورش ماهی خاویاری توسط بخش خصوصی با بیش از ۴۶ درصد رشد سالانه، به ۶۰۰ تن در سال ۱۳۹۲ رسید که براساس آمارنامه شیلات در مقایسه میزان رشد آبزی پروری كل آبزیان ۷/۱۸ درصد برآورد شد.

در ادامه براساس مجوزهای صادره از سازمان شیلات ایران تا سال ۱۳۹۳ ظرفیت تولید مزارع فعلی با هدف ۳۰۰۰ تن گوشت و ۵۰ تن خاویار با روش پرورش متراکم در حوض های بتنی و جریان آب یک طرفه باز برنامه ریزی شده بود .

توجیه اقتصادی برای فارم های کوچک پرورش ماهی خاویاری :

فضا ۵۰ متر مکعب
تولید ۱ تن گوشت در دو سال
۱۰۰.۰۰۰.۰۰۰ تومان هزینه اولیه شامل هزینه ثابت و متغیر (بدون در نظر گرفتن هزینه خرید زمین و چاه)
سود خالص بعد از دو سال پرورش ناشی از فروش گوشت برابر ۱۱۵.۰۰۰.۰۰۰ تومان
برای شروع کار پرورش ماهی خاویاری ، نیازمند شناخت اصول کامل از پرورش ماهی خاویاری، شرایط اقلیمی بهداشت ، تغذیه و … است. دوره آموزش پرورش ماهی خاویاری ،اطلاعات کاملی دراختیار شما قرار می دهد.

آموزش پرورش ماهی خاویاری

معرفی گونه های پرورش ماهی خاویاری در ایران :

۲-۱– تاریخچه پرورش ماهی خاویاری در کشور
پرورش ماهی خاویاری برخلاف تکثیر انبوه آن ها از سال ۱۳۵۰ از سابقه کوتاهی در کشور برخوردار است. تا قبل از سال ۱۳۶۹ برنامه ای برای تولید گوشت ماهیان خاویاری در محیط های پرورشی وجود نداشت و اهم فعالیت های پرورش ماهیان خاویاری در صنعت شیلات کشور منحصر به تولید بچه ماهیان انگشت قد در اندازه های ۲ تا ۳ گرمی و رهاسازی آنها به دریای خزر جهت حفظ و بازسازی ذخایر بود (آذری تاکامی، ۱۳۵۳).

برای مدت زمان طولانی گونه فیل ماهی به عنوان گزینه مناسب برای معرفی به صنعت آبزی پروری مورد توجه محققین شیلاتی بوده است. ماهیان خاویاری علاوه بر رشد سریع در آب شیرین و برتری رشد در آب لب شور دریای خزر، توانایی سازش با شرایط نامساعد زیستی و تحمل دامنه وسیع دمایی، دامنه محدوده وسیع رژیم غذایی و برخی از خصوصیات مورفولوژیک (در صد گوشت بیشتر) و سایر صفات بیولوژیک به عنوان گونه پرورشی اقتصادی در تولید گوشت معرفی شد.

اقدامات اجرایی و بررسی های تحقیقاتی با هدف تولید گوشت با پرورش آن در حوضچه های فایبرگلاس در سال ۱۳۶۹ آغاز شد (یوسف پور، ۱۳۷۰). شادروان دکتر حسین یوسف پور پیر بازاری در مجتمع تکثیر و پرورش ماهی شهید دکتر بهشتی با استفاده از بچه ماهیان حاصل از تکثیر مصنوعی، اقدام به پرورش گونه های فیل ماهی، تاسماهی ایرانی و چالیاش کرد.

پس از حدود یک سال پرورش در مخازن فایبرگلاس در اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۰ بچه ماهیان گونه فیل ماهی به تعداد ۷۳۸ عدد به وزن متوسط ۶۷۰ گرم با حداکثر وزن ۱۲۰۰ گرم رسیدند .

۲-۲– معرفی و ویژگی های گونه های پرورش ماهی خاویاری
مهم ترین ویژگی گونه های مناسب برای پرورش به شرح زیراست :
١- سرعت رشد مطلوب
۲- مقاومت بیشتر در مقابل شرایط پرورش متراکم و نامساعد پرورشی
٣- سازگاری با غذای کنسانتره
۴- بلوغ جنسی کوتاه مدت
۵- امکان تأمین بچه ماهی به تعداد مورد نیاز
۶- فراهم بودن زمینه های فروش و صنایع تبدیلی

گونه های بومی دریای خزر مانند فیل ماهی، تاسماهی ایرانی قره برون)، ازون برون، شیپ و تاسماهی روسی (چالباش) مناسب ترین ماهیان خاویاری بومی موجود برای تولید گوشت و خاویار پرورشی هستند (شکل ۱). از سوی دیگر گونه ازون برون، تاسماهی ایرانی و شیپ به دلیل بلوغ جنسی سریع تر نسبت به فیل ماهی بهترین گزینه برای برگشت سرمایه تولید خاویار هستند.

تمامی این گونه ها در آب لب شور دریای خزر زندگی می کنند و برای تخم ریزی به آب شیرین مهاجرت می کنند .

۲-۲-۱- فیل ماهی
محل زندگی فیل ماهی در دریای خزر، دریای سیاه، آزوف و شرق دریای مدیترانه است و به علت داشتن دهانی بزرگ و هلالی شکل و سبیلک های فشرده از سایر ماهیان خاویاری متمایز می شود. عمر این ماهی به ۱۰۰ سال و وزن آن به ۲ تن می رسد. مولدین فیل ماهی در محیط و شرایط پرورشی در استخرهای بتنی طی ۱۴-۱۰ سال بالغ می شوند.

این ماهیان به راحتی به غذای کنسانتره عادت می کنند و قابلیت رشد و پرورش در آب شیرین را دارند که پرورش آنها با استفاده از آب رودخانه و چاه در بیشتر مناطق کشور میسر است.

رشد این ماهی سریع تر از سایر ماهیان خاویاری است؛ به طوری که فیل ماهیان در یک سالگی به وزن یک تا ۵/۱ کیلوگرم، دوسالگی به میانگین وزن ۳ تا ۵ کیلوگرم و در سال سوم به ۸ تا ۱۲ کیلوگرم می رسند. رشد طولی آن از سال چهارم زندگی کم می شود. این ماهی از نظر شیلاتی اهمیت فراوانی دارد و خاویار آن از نوع درجه یک محسوب می شود.

این گونه با ارزش، درصد قابل توجهی از جمعیت مولدین پرورشی در مراکز تولیدی را شامل می شود .

۲-۲-۲- تاس ماهی ایرانی
تاسماهی ایرانی یکی از با ارزش ترین گونه های ماهیان خاویاری حوضه جنوبی دریای خزر است که طی دهه اخیر به عنوان گونه مناسب پرورشی جهت تولید خاویار به مزارع پرورش ماهی خاویاری معرفی شده است و حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از گله های مولدین پرورشی در مزارع خصوصی را تشکیل میدهد.

تاسماهی ایرانی یا قره برون به معنی پوزه سیاه تقریبا شبیه چالباش است. با این تفاوت که رنگ آن تیره تر و اندازه آن نیز بزرگ تر و خاویار آن مرغوب تر و بیشتر است. در قسمت پشتی این ماهی ۵ تا ۱۳، پهلوها ۲۱ تا ۴۲ و در قسمت شکم بین ۷ تا ۱۴ پلاک سخت استخوانی شکل وجود دارد.

بدن کشیده و باریک است و ارتفاع بدن ۸/۱۶ درصد طول بدن است. باله سینهای نسبتا کوچک است و اندازه آن ۸ تا ۱۵ درصد طول کل بدن است و دارای یک شعاع استخوانی ضعیف است که از آن برای تعیین سن ماهی استفاده می شود .

قره برون انتشار وسیعی در همه بخش های دریای خزر دارد؛ اما تغذیه و زمستان گذرانی آن اساس در جنوب و مرکز دریای خزر است و برای تخم ریزی به رودخانه های کورا سفیدرود، گرگان رود و بعضی از رودخانه های سواحل ایران و حتى ولگا و اورال مهاجرت می کند.

تاسماهی ایرانی به هنگام مهاجرت به رودخانه نزدیک به بستر حرکت می کند و وقتی که ارتفاع آب رودخانه زیاد باشد، این ماهی در نزدیک سواحل رودخانه حرکت می کند. ماهی قره برون برای تخم ریزی مهاجرت طولانی را در رودخانه انجام میدهد.

این گونه برای تخم ریزی طی سال به رودخانه کورا مهاجرت می کند. ولی بیشترین مهاجرت آن در اردیبهشت و خرداد ماه است. در رودخانه ولگا تاسماهی ایرانی در ماه های اردیبهشت و خرداد جهت تخم ریزی مهاجرت می کند که اکثر آن در اواخر ماه اردیبهشت صورت می گیرد.

در شرایط پرورش در مخازن فایبر گلاس و بتنی در سال اول به میانگین وزنی ۳۰۰ گرم و در سال دوم ۶۰۰ گرم و سال سوم تا ۲ کیلوگرم می رسند. سن بلوغ در شرایط پرورشی ۱۰ تا ۱۲ سال است.

وزن مولدین در این سن ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم و به طور متوسط ۲ کیلوگرم خاویار می دهد. درجه حرارت مطلوب برای تکثیر این ماهی ۲۲-۲۰ درجه سلسیوس است. گوشت و خاویار این گونه ارزش زیادی دارد. به طوری که گوشت آن ۱۱ درصد چربی و ۶/۱۵ درصد پروتئین و خاویار آن ۱۶-۱۱ درصد چربی و ۲۷-۲۳ درصد پروتئین دارد. سن ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم و به طور متوسط ۲ کیلوگرم خاویار می دهد .

۲-۲-۳- ازون برون
ماهی ازون برون دارای پوزه بلندی است. به طوری که طول پوزه آن حدود ۶۰ درصد طول سر را تشکیل می دهد. این گونه در حوضه دریاهای خزر، آزوف و سیاه زندگی می کند و در تمامی طول سواحل جنوبی و شمالی دریای خزر وجود دارد. در شرایط پرورشی در ۶ سالگی بالغ می شود. وزن مولد ماده در این سن ۱۰ تا ۱۴ کیلوگرم می رسد و ۵/۱ کیلوگرم خاویار قابل استحصال دارد. این ماهی از جمله ماهیان خاویاری با ارزش شیلاتی به شمار می رود .

۲-۲-۴- تاس ماهی شیپ
این ماهی در دریای خزر، آرال و سیاه زندگی می کند. بلوغ جنسی در شرایط پرورشی ۱۲-۹ سال است و ماهیان ماده یک سال در میان تخم ریزی می کنند. در سن ۱۰ سالگی در شرایط پرورشی حداکثر طول و وزن آن ها به ترتیب ۱۲۰ سانتی متر و ۱۶ کیلوگرم است.

در این وزن مقدار خاویار قابل استحصال در شرایط پرورشی ۲/۲ کیلوگرم است. گوشت این ماهی حاوی ۱۰ / ۲ درصد چربی و ۱۸ / ۷ درصد پروتئین است. این ماهی یکی از با ارزش ترین ماهیان خاویاری دریای خزر است .

۲-۲-۵- تاس ماهی روسی یا چالباش
تاسماهی روسی در حوضه دریای سیاه، آزوف و خزر زندگی می کند. این ماهی در دریای آزوف رشد خوبی دارد؛ اما رشد آن در دریای خزر به مراتب بیشتر است. پوزه این ماهی در مقایسه با تاسماهی ایرانی کوتاه تر و گردتر است و سبیلک های آن به نوک پوزه نزدیک تر است. لب پایینی این ماهی در وسط دارای بریدگی است. اوج تخم ریزی این ماهی در دمای ۲۵-۲۱ درجه سلسیوس است.

سن بلوغ جنسی در نرها از ۱۲-۹ سالگی و در ماده ها از ۱۲-۸ سالگی شروع می شود. در شرایط پرورشی طی دو سال به وزن ۱۰۰۰-۸۰۰ گرم می رسند. حداکثر طول و وزن آن ها به ترتیب به ۱۷۵ سانتی متر و ۶۴ کیلوگرم می رسد .

۲-۲-۶- تاس ماهی سیبری
پراکنش این ماهی در نیمه شمالی کشور روسیه در حوضه رودخانه های سیبری از اوب تا کولیما است. از این ماهی به طول ۲ متر و وزن ۲۰۰ کیلوگرم نیز صید شده است. این گونه دارای سه نژاد است، نژاد رودخانه لنا که این نژاد به عنوان نژاد پرورشی در دنیا معرفی شده است، نژاد رودخانه پنی سی ئی، نژاد دریاچه بایکال.

تاسماهی سیبری از گونه های با ارزش تجاری است که از استعداد قابل توجهی برای پرورش در شرایط محصور برخوردار است. سریع الرشد بودن، مقاومت در مقابل نوسانات حرارتی، گستردگی و تنوع در رژیم غذایی و به خصوص کوتاه بودن دوره رسیدگی بلوغ جنسی، باعث شد که این گونه به عنوان یکی از گونه های اصلی در پرورش گوشتی ماهیان خاویاری آب شیرین معرفی شود.

در شرایط طبیعی این گونه در طی یک دوره طولانی مدت ۱۵ تا ۱۶ ساله به بلوغ جنسی و خاویاردهی می رسد، در حالی که پرورش آن در شرایط محصور و با استفاده از رژیم غذایی مناسب می تواند این دوره را به ۵ الی ۶ سال کاهش دهد.

امروزه بسیاری از کشورهای اروپایی از جمله فرانسه، چین، ایتالیا، روسیه، لهستان، اتریش و غیره مبادرت به پرورش گوشتی و استحصال خاویار از آن می کنند. ۱۰۰ درصد خاویار استحصالی کشور فرانسه در سال ۲۰۱۲ به میزان ۲۵ تن از این گونه بود .

۲-۲-۷- تاس ماهی استرلیاد
ماهی استرلیاد در سراسر حوضه های آبریز شمال دریای خزر و همچنین رودخانه های منتهی به دریای کارا و رودخانه دانوب شامل حوضه آبریز و زیرشاخه های آن زندگی می کند. این ماهی در محیط طبیعی از لارو حشرات، سخت پوستان، اولیگوختها و نرم تنان و همچنین از زئوپلانکتونها و تخم ماهیان تغذیه می کند.

بلوغ جنسی در محیط های طبیعی در نرها ۵-۳ سالگی و در ماده ها ۵۸ سالگی اتفاق می افتد. در این هنگام طول ماهی فقط ۴۰ تا ۵۰ سانتی متر است و حداکثر طول آن به ۸۰ سانتی متر می رسد. با این وجود، در شرایط پرورشی زودتر بالغ می شود.

کیفیت گوشت استرلیاد مطلوب است و در کشور روسیه به قیمت خوبی بفروش می رسد. این ماهی مخصوص محیط آب شیرین است و در آبزی پروری کاربرد بسیار زیادی دارد. بخصوص در هیبریدگیری با گونه های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد که مهم ترین آن هیبرید با فیل ماهی و تولید دورگه ای به نام بستر است.

در سال ۱۳۸۳ گونه استرلياد با وزن ۱ تا ۳ گرم از کشور مجارستان وارد کشور شد. پرورش در حوضچه های بتنی و استخرهای خاکی و با غذای دستی انجام شد و حتی به عنوان ماهی زینتی معرفی شد. در بهار سال ۱۳۸۸، از ۱۸ مولد استرلیاد با وزن حدود ۸۰۰ گرم، خاویار استحصال شد .

۲-۲-۸- ماهی خاویاری دورگه بستر
ماهی خاویاری بستر، دورگه ای به دست آمده از تلاقی تخمک فیل ماهی (Huso huso) ماده و اسپرم تاسماهی استرلیاد (Acipenser ruthenus) نر است. این دورگه که برای نخستین بار در سال ۱۹۸۲ توسط Nikoljukin در روسیه تولید شد.

به دلیل برخورداری از رشد مناسب تر نسبت به والد نر خود (استرلیاد)، رسیدگی جنسی سریع تر نسبت به والد ماده خود (فیل ماهی)، توانایی زیستن در آب شیرین، قابلیت سازش با غذای دستی، سرعت رشد بالا و همچنین قدرت باروری مناسب، هم اکنون یکی از گزینه های اصلی پرورش تاسماهیان در آبزی پروری مونوکالچر و پلی کالچر جهان به شمار می آید.

دامنه فعالیت های تولید و پرورش گونه های مختلف این ماهیان و دورگه های آنها به کشورهایی از جمله آلمان، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، کشورهای اروپای شرقی، اسپانیا، چین، آمریکا و برخی کشورهای دیگر گسترش یافته است. حدود دو دهه است که دوره جدید پرورش این ماهیان در اروپا به منظور بهره برداری از گوشت و خاویار آنها آغاز شده است .

توجیه اقتصادی :

۳-۱– سودآوری، مهم ترین انگیزه آبزی پروری تجاری

سودآوری مهم ترین انگیزه آبزی پروری تجاری است. هزینه های تولید، بازار مصرف، انتخاب گونه پرورشی، روش پرورش، مقیاس مزرعه تولیدی، قیمت فروش عوامل مهم تأثیر گذار بر سودآوری می باشند. با توجه به نیاز بازار داخلی به گوشت ماهی خاویاری و بازار صادراتی برای خاویار می توان آینده اقتصادی قابل قبولی برای پرورش ماهیان خاویاری در کشور انتظار داشت.

به دلیل امکان جایگزین خاویار پرورشی تولید شده با استفاده از آب دریای خزر به جای خاویار کاسپین و حفظ برند خاویار ایران این مهم در استان های شمالی مشخص تر خواهد بود. کاهش روند صید ماهیان خاویاری و ممنوعیت صید در دریای خزر توجه پرورش دهندگان را به توسعه آبزی پروری برای تولید خاویار افزایش خواهد داد.

از سوی دیگر هزینه تولید ماهیان خاویاری در مقایسه با سایر گونه های اقتصادی آبزیان بسیار زیاد و برگشت سرمایه طولانی است. در مجموع منفی و مثبت تأثیر گذار، توسعه بسیار سریع مزارع ماهیان خاویاری در جهان در حال وقوع است. طی دهه اخیر در اروپا با رقم ۵۰ درصد افزایش مزارع روسیه دارای ۳۴۰، چین ۱۳۵، ایتالیا ۲۵ و آمریکا ۲۰ مزرعه شده است.

به طوری که میزان خاویار پرورشی تولیدی این کشورها برخلاف پیش بینی ۱۲۰ تن در سال ۲۰۱۲ ( ,Ercan ۲۰۱۱) به مقدار ۲۶۰ تن رسید و پیش بینی می شود تا ده سال آینده به ۷۵۰-۵۰۰ تن افزایش یابد .

۳-۲– وضعیت توسعه آبزی پروری در ایران

در کشور ما نیز برنامه توسعه آبزی پروری ماهیان برای تحقق تولید ۱۰ هزار تن گوشت و ۱۰۰ تن خاویار در حال اجرا است. مهم ترین عوامل بازدارنده در تحقق این برنامه تولید می تواند عدم بهره مندی از دانش پیشرفته، عدم تأمین مستمر نهاده های تولید نظیر خوراک ویژه ماهیان خاویاری و بچه ماهی مناسب و عدم توجه به صنایع تبدیلی اشاره نمود.

انتظار می رود علاوه بر تأمین نهاده های اولیه تولید، حمایت های مالی دولتی و تسهیلات بانکی کم بهره متناسب با دوره بازدهی ماهیان خاویاری در برنامه کار حمایت از تولید کننده قرار گیرد. به طور کلی، می توان گفت سودآوری یک مزرعه تابعی از هزینه ها و درآمدها است.

اصولا هزینه تولید محصولات به چگونگی استفاده از دانش فنی پرورش و قیمت نهاده های تولید بستگی دارد در حالی که درآمدها به سطوح تولید و ارزش بازاری گونه ها وابسته است. در این جهت انتخاب محل پرورش، امکانات و روش های طراحی و ساخت مزارع، دانش فنی مورد استفاده در پرورش و ساختار مدیریت مزرعه اصلی ترین عوامل مؤثر در اثربخشی عملیات تولیدی پرورش آبزیان و ماهیان خاویاری می باشند.

لذا عوامل فوق بر هزینه های اولیه سرمایه گذاری، هزینه های جاری و همچنین مقدار و کیفیت تولید اثر می گذارند. هزینه تأمین بچه ماهی حدود ۱۰ درصد کل هزینه و ۱۷ درصد هزینه پرورش را شامل می شود و این در حالی است که تأمین بچه ماهی در شرایط فعلی براساس اصول تولید پایدار نیست و ضرورت دارد تا پرورش دهندگان فعال نسبت به تولید بچه ماهی به طور مستقل با حفظ اصول اختلاف نژادی مولدین اقدام نمایند.

یک از عوامل محدود کننده تولید در دهه آتی می تواند وابستگی به منابع دولتی برای تأمین بچه ماهی باشد. هزینه تأمین نیروی انسانی از پرهزینه ترین عوامل تولید در پرورش ماهیان خاویاری است.

به طور متوسط حدود ۲۲ درصد هزینه کل پرورش و ۴۳ درصد هزینه جاری و در سال ۱۳۹۲ از ۱۶ تا ۳۴ درصد هزینه جاری را شامل می شود این در حالی است هزینه نیروی انسانی در شرایط پرورش گوشتی نباید از ۱۲ درصد بیشتر افزایش یابد و این مهم جز با بهره برداری از تجهیزات پیشرفته و مکانیزه نمودن سیستم پرورش میسر است.

متوسط هزینه تأمین خوراک ماهیان خاویاری حدود ۴/۱۷ درصد هزینه کل پرورش و ۳۰ درصد هزینه جاری را شامل می شود. به طور کلی سهم غذا در مزارع از ۸ تا ۳۸ درصد و در سال ۱۳۹۲ از ۱۳ تا ۶۲ درصد هزینه کل را شامل می شود. موفقیت پرورش ماهیان خاویاری در تأمین غذای مناسب برای تولید با کیفیت و قابل صادرات است. با وجود درصد بالای هزینه غذا در پرورش ولی غذای مناسب برای تولید در دسترس نیست .

۳-۳–  چشم انداز پرورش ماهی خاویاری

با تحقق واگذاری فرمولاسیون خوراک ویژه ماهیان خاویاری به بخش خصوصی و تولید انبوه جیره مخصوص ماهیان خاویاری پرورشی در آینده نزدیک این مشکل تا حد زیادی مرتفع خواهد شد. کاهش هزینه تأمین غذای کنسانتره می تواند در افزایش سود مزرعه تأثیر مستقیم و چشم گیری داشته باشد .

۴- طرح توجیهی کارگاه ۱۰ تنی پرورش ماهی خاویاری (گوشتی) (دوساله)

هزینه ثابت	۳۵۰.۰۰۰.۰۰۰ تومان
هزینه متغیر (جاری)	۴۵۰.۰۰۰.۰۰۰ تومان
متراژ زمین (متر مربع)	۲۰۰۰
میزان دبی آب در ثانیه	۱۵
میزان درآمد ناخالص (طی دوسال)	۱.۸۰۰.۰۰۰.۰۰۰ تومان
میزان سرمایه اولیه پرورش ماهی خاویاری	۸۰۰.۰۰۰.۰۰۰ تومان
میزان درآمد خالص پرورش ماهی خاویاری (طی دو سال)	۱.۰۰۰.۰۰۰.۰۰۰ تومان

۵– پرورش ماهی خاویاری

جهت پرورش ماهیان خاویاری در کوچکترین مقیاس ممکن که توجیه اقتصادی نیز داشته باشد نیاز به یک استخر ۵۰ مترمکعبی،‌ هوادهی (میتوان بدون هوادهی نیز پرورش ماهیان این خانواده را انجام داد اما با تراکم کمتر)، تعویض آب مناسب و دمای آب متوسط ۲۰ درجه سانتی گراد و آب لب شور بهترنین شرایط جهت پرورش ماهیان این خانواده میباشند .

۶– تکثیر ماهیان خاویاری

جهت تکثیر این ماهی با توجه به اینکه مدت زمان بلوغ در این ماهیان طولانی مدت میباشد (حداقل ۵ سال)، در ابتدا ماهی توسط پودر گل میخک بیهوش و در ادامه عمل تخم کشی و اسپرم گیری انجام میشود. سپس از انکوباتور جهت تفریخ تخمها استفاده میشود .

آموزش پرورش ماهی خاویاری

۷– نکات مهم آموزش پرورش ماهی خاویاری

 دوره رشد و تکثیر این ماهیان طولانی مدت بوده، به همین مدت زمان خواب سرمایه بالا اما سود نهایی بسیار قابل توجه است .
 معمولا کارگاه هایی که در زمینه ماهیان خاویاری فعالیت دارند اکثرا به تولید گوشت این ماهی با توجه با مدت زمان کمتر رشد نسبت به تکثیر اقدام میکنند .
 قیمت هر کیلوگرم خاویار (تخم ماهی خاویاری) با توجه به نوع گونه پرورشی متفاوت میباشد که در حال حاضر تخم گونه فیل ماهی از الباقی گونه های به مبلغ بالاتری به دست مشتری نهایی میرسد .

 این ماهیان از گروه ماهیان گرم آبی و کف خوار میاشند .
 در کشور ایران با توجه به نوع تغذیه این ماهی از غذای سایر آبزیان مانند قزل آلا استفاده میشود .
 تراکم پرورش با توجه با اندازه بزرگ این ماهیان باید پایین باشد .

۸– طراحی سالن پرورش ماهی خاویاری

جهت این کار میتوان از استخرهای بتنی و یا پیش ساخته به شکل ترجیحا دایره ای استفاده کرد. هوادهی نیز میتواند (در صورت تراکم بالا) با انواع مختلف هواده مانند هواده های قارچی یا اسپلش صورت گیرد. در صورتیکه از سیستم های مدار بسته پرورشی استفاده میشود،‌وجود دستگاه دارم فیلتر بسیار حیاتی میباشد.

از سوی دیگر بهتر است در محل اجرای استخرهای پرورشی این ماهیان از سقف جهت جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید استفاده کرد .

۹– هزینه راه اندازی کارگاه پرورش ماهی خاویاری

هزینه راه اندازی کارگاه، همان طور که در مطالب قبل ارائه شد میتواند با توجه به نوع سیستم پرورشی (نیمه متراکم، متراکم و …) متغیر باشد اما به طور کلی و با کمترین میزان پرورش با تولید یک تن گوشت در مدت دوسال و هزینه کرد اولیه یکصد میلیون تومان، به درآمد خالص یکصد و پانزده میلیون تومان رسید .

۹-۱- هزینه ثابت

شامل تهیه استخر، ادوات مورد نیاز جهت تصفیه آب مانند درام فیلتر و غیره،‌ هزینه اماده سازی محیط سر بسته و غیره .

۹-۲- هزینه متغییر

شامل ماهی، غذا، دارو و ویتامینها مورد نیاز و حامل های انرژی
 در این دوره گام به گام با مراحل مختلف پرورش، تکثیر و نگهداری ماهی خاویاری آشنا شده و در رابطه با مدیریت تغذیه و پرواربندی، مدیریت بهداشتی و پیشگیری از بیماری‌ها و موارد دیگر مطالب بسیار مفید و کاربردی مطرح می‌گردد .