خاویار غذای گران قیمتی است و خیلی‌ها در تمام طول عمرشان این خوراک اعیانی را حتی یک‌بار هم از نزدیک نمی‌بینند.
اما اگر شما خودتان دست به‌كار پرورش ماهي‌هاي خاوياري شويد، هم كار و كاسبي‌تان سكه مي‌شود و هم اينكه كالري مصرفي‌تان را به مقدار معتنابهي در هرم غذايي بالا مي‌بريد. اگر فكر مي‌كنيد اين كار به سرمايه آن چناني نياز دارد، سخت در اشتباهيد. مدل پيشنهادي ما مطمئنا به‌كار همه مي‌آيد؛ حتي شما دوست عزيز! كافي است كمي جدي‌تر به فيل‌ماهي فكر كنيد. اين ماهي كه فسيل‌هاي زنده به حساب مي‌آيند، حتي قبل از دايناسورها هم زندگي مي‌كرده‌‌اند و از همان ابتدا سر سفره خزر بوده‌اند. خب، حالا با اين شرايط، اگر بشنويد مي‌شود هرجايي حتي در منطقه‌اي كه جزو مناطق نسبتا گرم و كم آب محسوب مي‌شود، خاويار پرورش داد، تعجب نمي‌كنيد؟ جواب ما اين است كه تعجب نكنيد، چون اين كار نشد ندارد!
ضريب تبديل ماهي شما چقدر است؟
در صنعت دامداري و آبزي‌پروري، يكي از سؤالات اساسي اين است كه ضريب تبديل چقدر است؟ ضريب تبديل، يعني اينكه هر دام يا حيواني چقدر خوراكي مي‌خورد تا يك كيلو گوشت بگذارد سر سفره آدميزاد. با اين تعريف، ضريب تبديل 2 يعني اينكه اگر به حيوان پرورشي‌مان، 2كيلو خوراك بدهيم، يك كيلو گوشت به ما تقديم مي‌كند، ضريب تبديل 8/0 هم يعني اگر 800گرم خوراك به حيوان بدهيم، يك كيلو گوشت تحويلمان مي‌دهد. باور كردني نيست اما اين مورد آخري در مورد پرورش ماهي خاوياري مي‌تواند مصداق داشته باشد؛ يعني اينكه به يك ماهي 800گرم خوراك بدهيم و يك كيلو گوشت برداشت كنيم. اگر خيلي تعجب كرده‌ايد بايد بدانيد ماهي حيواني خونسرد است و براي همين انرژي بسيار كمي مصرف مي‌كند. خوراكي كه ما به ماهي مي‌دهيم حداكثر حدود 5درصد رطوبت دارد اما گوشت ماهي تا 80درصد رطوبت دارد. خب، در اين شرايط اگر خوراك خوب باشد ضريب تبديل به 0/8 هم مي‌رسد؛ يعني 800گرم خوراك به ماهي بدهيم و يك كيلو گوشت تحويل بگيريم.
ماهي‌هاي كم‌خرج
قيمت خوراك ماهي خاوياري در حدود هر كيلوگرم 4هزار تومان است، البته برخي غذاهاي مخصوص قيمت‌شان حتي تا 10هزار تومان هم مي‌رسد، اما با همان خوراك 4هزار توماني، ضريب تبديل در اين ماهي 2تا 3 است؛ يعني هر 2 يا 3كيلو خوراك 4هزار توماني را اگر بريزيم در حلق اين ماهي، يك كيلو گوشت تحويلمان مي‌دهد. گوشت فيل ماهي در حال حاضر در بازار ايران 60تا 80هزار تومان قيمت‌گذاري مي‌شود، با اين حساب براي توليد هر كيلو گوشت ماهي خاوياري بايد بين 8تا 12هزار تومان خرج كرد و اگر در سال دوم نگهداري وزن ماهي به 12تا 15كيلو برسد، آ نوقت محاسبه كنيد ببينيد روي هر ماهي چقدر سود به جيب زده‌ايد. هزينه ديگري كه در مورد پرورش فيل‌ماهي وجود دارد، خريد بچه‌ماهي است كه آن را هم از چند مركزي كه در اين زمينه فعاليت مي‌كنند مي‌شود خريد. قيمت بچه‌ماهي‌ها خيلي كم است؛ آنقدر كم كه اصلا در قيمت كل ماهي به‌حساب نمي‌آيد؛ حدود قيمت 3كيلوگرم غذا. با اين حساب، هزينه اوليه، همان خريد غذاي ماهي است، به علاوه تجهيزات اندكي مانند دستگاه هواساز كه البته خريد اين دستگاه جزو سرمايه‌گذاري محسوب مي‌شود نه هزينه البته هزينه‌هاي جاري همچون اجاره محل و حقوق كارگر و … را هم در نظر بگيريد.
چشم به راه خاويار
فيل‌ماهي براي آنكه نگهداري‌اش از جهت اقتصادي درست باشد بايد تا 2سال نگهداري شود و آنوقت است كه وزنش به 10تا 15كيلو مي‌رسد كه البته رسيدن به اين وزن، بستگي زيادي به چگونگي رسيدگي به ماهي دارد. اگر فيل ماهي در شرايط مناسبي نگهداري شود، ظرف 7تا 8سال مي‌توان از آن خاويار استحصال كرد، اين مرواريد سياه 10تا 13درصد بدن فيل ماهي را تشكيل مي‌دهد، به اين ترتيب به‌عنوان مثال يك ماهي 80كيلويي مي‌تواند 8تا 10كيلوگرم خاويار بدهد؛ خاوياري كه گران‌ترين خوراك طبيعي دنياست و در قيمت‌هاي جهاني مي‌تواند يك ماهي خاوياري 80تا 100ميليون تومان قيمت‌گذاري شود.
زودتر بزرگ شو!
رشد وزني فيل ماهي را مي‌توان به‌صورت كلي به 2مرحله تقسيم كرد؛ در مرحله اول كه گنادهاي جنسي ماهي فعال نشده‌اند، رشد ماهي بسيار خوب است چون همه خوراكي كه ماهي مصرف مي‌كند به گوشت تبديل مي‌شود و براي همين، بعد از 4سال، ماهي 50تا 60كيلوگرم وزن دارد اما از آن به بعد، رشدش كند مي‌شود. درصورت تغذيه و هوادهي مناسب، ماهي‌ها مي‌توانند در عرض يك سال 7 تا 10كيلو هم رشد كنند. بيشترين سرعت رشد تا وزن 12يا 15كيلو رخ مي‌دهد.
فيل‌ها نازك نارنجي نيستند
فيل ماهي، از آن موجودات ضد‌ضربه‌اي است كه كمتر بيماري‌اي حريفش مي‌شود و ماهي را از پا در مي‌آورد. اين ماهي توانايي عجيبي در برابر بيماري‌ها، كمبود اكسيژن و بالا و پايين رفتن دماي آب دارد؛ يعني شرايطي كه خيلي از ماهي‌ها را تلف مي‌كند. مثلا ماهي قزل‌آلا به هوادهي بسيار دقيقي احتياج دارد و درصورت قطع شدن هوادهي، مي‌ميرد اما اين ماهي از آن نازك نارنجي‌هايش نيست و تفاوت دمايي بسيار بالا را هم مي‌تواند تحمل كند. اين ماهي تا دماي 30درجه را به خوبي تحمل مي‌كند و زماني هم كه دما به زير صفر مي‌رسد تنها تغذيه نمي‌كند اما زنده مي‌ماند.
صبر داشته باشيد
پرورش فيل ماهي تنها يك مشكل دارد و آن هم اين است كه خواب سرمايه در آن زياد است چرا كه ماهي‌ها بايد در نخستين بار حداقل تا 2سال نگهداري شوند تا از جهت اقتصادي به‌صرفه باشند و در اين مدت امكان درآمدزايي از آنها وجود ندارد، پس بايد به فكر كار ديگري هم در كنار آنها بود اما از آن به بعد درآمد آن شروع مي‌شود.در يك نمونه، يكي از پرورش‌دهنده‌ها كاري كه انجام داده است پرورش ماهي قزل‌آلا و ماهي كپور در استخرهاي كناري پرورش فيل ماهي است. شما هم اگر مي‌خواهيد اين كار را شروع كنيد به اين فكر كنيد كه در 2سال اول درآمدي از اين كار نصيبتان نمي‌شود اما از آن به بعد اوضاع درست مي‌شود.
همه هندوانه‌ها را خودتان بلند نكنيد
اگر بخواهيد استخرهايي مانند استخرهاي پرورش فيل ماهي داشته باشيد، بايد ابتدا با افرادي كه چاه آب كشاورزي و استخر دارند صحبت كنيد و بعد از آنكه آنها را در مورد سود اين كار متقاعد كرديد، به‌صورت شراكتي با آنها اقدام به پرورش ماهي كنيد؛ البته به‌صورت اجاره‌اي هم مي‌شود اين استخرها را اجاره كرد، نكته اصلي اين است كه از همان ابتدا قرار و مدارهايتان را با صاحب استخرها قرص و محكم كنيد تا بعدا به مشكل نخوريد. توصيه ما اين است‌كه كار را با كشاورزهاي همسايه شراكتي انجام دهيد چون اگر شراكتي كار كنيد نه هزينه آب و برق داريد و نه هزينه استهلاك موتور آب و ساير لوازم برعهده شماست، چرا كه صاحبان مزارع يا دامداري‌ها براي كار خودشان نياز به روشن بودن موتور چاه آب دارند . البته نكته مهم اين است كه اين كار تنها درصورتي سودآور است كه چاه و استخري وجود داشته باشد وگرنه در شرايط كم آبي كنوني اصلا به‌صرفه نيست كه چاهي حفر شود تا از آب آن براي پرورش ماهي استفاده شود.
چطور مي‌شود ورشكست شد؟
پرورش فيل ماهي اگرچه شغلي با ريسك نسبتا كم است اما مثل هر شغل ديگر بايد با ريزه‌كاري‌هاي آن آشنا بود و بي‌گدار به آب نزد. در اين شغل هم ممكن است كسي ضرر كند. اين اتفاق معمولا درصورتي رخ مي‌دهد كه در پرورش ماهي با تلفات سنگين ماهي روبه‌رو باشيم وگرنه در اين شغل، بالا و پايين رفتن بازار چندان تأثيري ندارد. دليلش هم همان ضرب المثل معروف است كه مي‌گويد: « ماهي را هر وقت از آب بگيري تازه است». واقعيت اين است كه ماهي خاوياري هميشه بازار دارد ولي حتي اگر در مواقعي از سال هم بازارش چندان داغ نباشد مثل قارچ و زعفران نيست كه حتما بايد در زمان مشخصي برداشت شود. پرورش‌دهندگان ماهي معمولا اگر ماهي بازار خوبي نداشته باشد ماهي را صيد نمي‌كنند و صبر مي‌كنند تا بازار خوب شود؛ البته اگر به دلايلي هم مجبور به صيد ماهي باشند آن را فريز مي‌كنند كه در چنين شرايطي با آنكه قيمت ماهي افت مي‌كند ولي اين تفاوت، چندان زياد نيست.