تیلاپیا ی نیل و پرورش آن
توضیحاتی کلی در مورد تیلاپیا:
ماهی تیلاپیای نیل یکی از اولین گونه هایی بود که توسط بشر پرورش داده شد. تیلاپیای نیل امروزه هم بیشترین حجم پرورش را در میان گونه های تیلاپیای مورد پرورش در آفریقا دارد. معرفی این گونه به ایران در سال 1378 انجام شد و پرورش پایلوت آن در منطقه بافق یزد انجام شد. این مسئله واکنش شدید فعالان محیط زیست را برانگیخت؛ چرا که تیلاپیا میتواند با ورود به آب های غیر بومی به عنوان یک ماهی انگل عمل کرده و برای اکوسیستم منطقه و ماهی های بومی ایجاد مشکل کند. علی رغم این کشمکش ها که کماکان ادامه دارد امروزه برای پرورش این گونه در سیستم های تماما مدار بسته مجوز صادر میشود.
ویژگی هایی که این گونه را برای پرورش مناسب میکند توانایی تحمل کیفیت آب پایین و گسترده بودن طیف مواد غذایی طبیعی مورد استفاده توسط آنهاست. محدودیت هایی که برای پرورش صنعتی این گونه وجود دارد عمدتا وابسته به این مسئله است که تیلاپیای نیل در تحمل دمای آب حدود 10 درجه سانتیگراد و زیر آن ناتوان است و بلوغ زودرس این ماهی باعث میشود پیش از رسیدن به اندازه ی مورد تقاضای بازار تولید مثل کند اگرچه این مسائل درمورد گونه های غیر هیبریدی تیلاپیا و نژاد خالص تیلاپیای نیل صادق است و ایران هم به دلیل اینکه سهم زیادی از خاکش در مناطق گرمسیری قرار دارد مشکل تامین دمای مناسب پرورش تیلاپیا را ندارد چه، استانهایی که در آن امکان پرورش تیلاپیا برای پرورش دهندگان به طور قانونی فراهم است عمدتا گرمسیری هستند.
رده بندی:
تیلاپیا نام گروهی از ماهیان سیچلاید مقیم آفریقاست. این گروه از سیچلاید ها شامل 3 سرده مهم از نظر توان پرورش توسط انسان است: Oreochromis (زر ماهی)، Sarotherodon (خاک اره دندان ها)، و Tilapia (تیلاپیا). ویژگی های بسیاری این سرده های را از یکدیگر متمایز میکند . مهم ترین آنها ویژگی های تولید مثلی این ماهی هاست. تمامی گونه های تیلاپیا لانه سازی میکنند؛ تخم های لقاح یافته در این آشیانه توسط یک ماهی مولد محافظت میشوند. (مهم است که به خاطر داشته باشید تیلاپیا ی نیل درواقع یک زرماهیست و به سرده تیلاپیا تعلق ندارد. نام علمی این ماهی Oreochromis niloticus به خوبی گویای این مسئله است).
گونه های هر دو سرده زرماهی و خاک اره دندان اما اصطلاحا mouthbrooder (دهان پرور) هستند. آنها تخم ها را در یک آشیانه بارور میکنند اما به سرعت آنها را با دهان خود برمیدارند. در طول دوره ای که اصطلاحا “برخوابی” نامیده میشود آنها را به مدت چند روز پس از خارج شدن از تخم در آنجا نگه میدارند. در زرماهیان تنها ماهی ماده دهان پروری میکند. در میان خاک اره دندان ها این عمل توسط هردو جنس انجام میشود.
در نیم قرن گذشته آبزی پروران در خطه استوایی و نیمه استوایی پرورش تیلاپیا (به معنای رایج مصطلح) را آغاز کرده اند. امروزه تمام مزارع تجاری مهم تیلاپیا خارج از آفریقا روی به پرورش زرماهیان آورده اند. 90 درصد از حجم تیلاپیای تجاری تولید شده خارج از آفریقا تیلاپیای نیل است. گونه های کمتر مورد پرورش شامل تیلاپیای آبی، تیلاپیای موزامبیک و تیلاپیای زنگبار هستند. نام های علمی گونه های تیلاپیا در طی 30 سال گذشته دستخوش تغییرات فراوانی شده اند منجر به ایجاد سردرگمی شده اند. نام های علمی داده شده به تیلاپیای نیل Tilapia nilotica و Sarotherodon niloticusبودند. این ماهی امروزه به نام Oreochromis niloticus شناخته میشود.
ویژگی های ظاهری:
شکل ظاهری تیلاپیا شباهت بسیاری به ماهی خورشیدی (sunfish) یا ماهی دهان کاغذی (crappie) یست اما به سادگی میتوان آنرا به دلیل داشتن یک خط جانبی غیر متصل که ویژگی خانواده ی ماهی های سیچلاید است شناخت. فرم بدن آنها فشرده از جانب است و باله های پشتی بلندی دارد. قسمت جلویی باله پشتی آنها به پر از برامدگی های تیز است. این تیغ های بر روی انتهای باله های خاطره و باله های مخرجی ماهی قابل مشاهده اند. معمولا خطوط عمودی پهنی بر دو جانب نوزاد، انگشتک و گاهی بدن ماهی بالغ مشاهده میشود.
: (الگوهای نوار ها و رنگ بندی (مورفولوژی
گونه های پرورشی تیلاپیا را معمولا میتوان به کمک الگوهای متفاوت نوار های روی باله دمیشان از یکدیگر بازشناخت. تیلاپیای نیل نوار های پر رنگ افقی بر روی بالهی دمی خود دارند، در تیلاپیای آبی این نوار ها منفصل اند. در تیلاپیای موزامبیک این نوار ها یا وجود ندارند یا بسیار ضعیفند، تیلاپیای موزامبیک نر همچنین حفره های بینی رو به بالا دارد. الگوی رنگها بر روی بدن و باله ها ها همچنین ممکن است گونه ها را از یکدیگر متمایز کند. ماهی تیلاپیای نیل نر بالغ بر روی ناحیه حلقی خود رنگدانه های خاکستری یا صورتی دارند در حالی که تیلاپیای موزامبیک رنگبندی متمایل به زرد دارد. اگرچه معمولا تمایز گونه های تیلاپیا بر اساس طیف رنگی بدن روشی مطمئن نیست چرا که محیط، مرحله بلوغ جنسی و منبع غذایی به طور ویژه شدت بیان رنگها را در پوست بدن آنها تحت تاثیر قرار میدهند.
تیلاپیای سرخ، منشا و تبار شناسی:
تیلاپیای قرمز به دلیل شباهتش به ماهی سرخوی اقیانوسی بازار فروش بهتر و لاجرم محبوبیت بالایی میان پرورش دهندگان یافته است. اولین تیلاپیا های قرمز با دست ورزی ژنتیکی تولید شدند. آنها در اواخر ده 60 میلادی در تایوان، در نتیجه ی آمیزش یک تیلاپیای موزامبیک ماده ی نارجی – قرمز رنگ تراریخته و یک تیلاپیای نیل معمولی پا به عرصه وجود گذاشتند. نام این ماهی جدید را تیلاپیای قرمز تایوانی نهادند. سویه دیگری از تیلاپیای سرخ در دهه 70 میلادی در فلوریدا در نتیجه ی آمیزش یک تیلاپیای ماده زنگبار با رنگ بندی معمولی و یک تیلاپیای نر موزامبیک به رنگ قرمز-طلایی ایجاد شد.
سویه ی سومی از تیلاپیای قرمز در اسرائیل ایجاد گردید که حاصل آمیزش یک تیلاپیای نیل تراریخته صورتی رنگ و یک تیلاپیای آبی وحشی بود. هر سه سویه اصلی یاد شده تا به امروز با دیگر نژاد های ناشناس تیلاپیای قرمز یا زر ماهیان دیگر آمیزش و ترکیب شده اند.
به همین دلیل اکثر تیلاپیا های قرمز موجود در آمریکا نژاد هایی ناخالص با منشائی نامعلوم دارند. ابهام و تغییرات مکرر در هنجار های ثبت شده از ژنتیک تیلاپیای قرمز بدون مطالعات آزمایشگاهی بر روی رشد سر به سر دو رگه های تبار زای اصلی امروزه تولید کنندگان را با این مشکل مواجه ساخته که کدام سویه از این ماهی واقعا رشد بهتری دارد؟
تولید مثل تیلاپیا:
در تمامی زرماهیان ماهی نر یک فضای گود به عنوان آشیانه بنا میکند. این آشیانه ها معمولا در کف بستر آب در آب هایی کم عمق تر از 3 پا بنا میشوند. در آنجا ماهی نر با چندین ماهی ماده لقاح انجام میدهد. در این فرایند پس از انجام یک مراسم تولید مثلی کوتاه ماهی ماده در آشیانه تخم ریزی میکند (حدود 2 الی 4 تخم نسبت به هر گرم از وزن ماهی مولد)، ماهی نر تخم ها را بارور کرده و سپس ماهی ماده آنها را برداشته و در دهان خود نگهداری میکند تا زمانی که از تخم خارج شوند. ماهی های از تخم خارج شده همچنان در دهان ماهی ماده میمانند تا زمانی که محتویات کیسه زرده خود را مصرف کنند. بعضا این دهان پروری چند روز دیگر ادامه پیدا میکند تا زمانی که این ماهی توانایی تغذیه از محیط را بدست میاورد.
بلوغ جنسی تیلاپیا وابسته به عوامل محیطی، سن و اندازه است. ماهی های تیلاپیایی که در جمعیت های بزرگتر در استخر های بزرگ یا برکه ها زندگی میکنند در ابعادی بزرگتر و سنی بالاتر نسبت به جوامع کوچکتر به بلوغ میرسند. به طور مثال تیلاپیای نیل در برکه های آفریقای شرقی تحت شرایط مساعد محیطی طی 10 الی 12 ماه با وزن 350 تا 500 گرم بالغ میشود.
این اعداد برای ماهی هایی که در استخر های پرورش نگهداری میشوند طی شرایط مساوی به 5 الی 6 ماه و 150 تا 200 گرم تغییر میکند. وقتی فرایند رشد کند است بلوغ در ماهی تیلاپیای نیل 1 تا 2 ماه عقب بیفتد، در مقابل ماهی های حاصل از زاد و ولد آنها ممکن است با وزنی زیر 20 گرم متولد شوند.
استراتژی هایی که میتوانند جلوی بالارفتن بیش از حد تراکم ماهی تیلاپیا را در استخرتان بگیرند:
پرورش در قفس که باعث میشود تخم ها پیش از آنکه ماهی ماده بتواند آنها را بردارد به کف استخر سقوط کند.
پلی کالچر کردن تیلاپیا با یک گونه مهاجم مانند ماهی سوف دهان بزرگ (400 هدد به ازای هر هکتار).
پرورش دادن مونوسکس ماهی نر در استخر نه فقط برای جلو گیری از زاد و ولد بیرویه بلکه به دلیل اینکه تیلاپیای نر دو برابر سریع تر از ماده رشد میکند.
متد هایی برا ایجاد استخری که تنها متشکل از تیلاپیای نر باشند:
1- جدا کردن ماهی های نر به صورت دستی بر اساس معاینه بصری پاپیلای تناسلی بچه ماهی (روش دستی)
2- برقراری آمیزش میان دو گونه ای که فقط حاصل تولید مثلشان تیلاپیای نر باشد ( مثلا ماده نیل یا موزامبیک با نر آبی یا زنگباری)
3- تغذیه ماهی های تازه از تخم درامده با غذای حاوی هورمون های جنسی نر به مدت 3 تا 4 هفته.
4- تکنولوژی نر YY که در حال حاضر در حال توسعه است و یک گزینه تجاری نیست.
جنسیت یک انگشتک 25 گرمی تیلاپیا را میتوان با بررسی پاپیلای تناسلی که دقیقا مجاور مخرج قرار دارد مورد بررسی قرار داد. در نر ها پاپیلای تناسلی تنها یک دهانه دارد (مجرای ادراری-تناسلی) که هم ادرار هم مایعات جنسی را از خود عبور میدهد. در ماده ها اما تخم ها یک خروجی میزنای برای خود دارند. قراردادن یک قطره رنگ خوراکی یا بلو دو متیلن میتواند به تبیین پاپیلا و مجرا های آن کمک کند.
رفتار تغذیه ای و نیاز های غذایی تیلاپیا:
تیلاپیا طیف وسیعی از اوگانیسم های طبیعی را به عنوان غذا مصرف میکند که شامل پلانکتون ها، برخی ماکروفیت های آبی، لارو ماهی و بافت اورگانیک درحال پوسیدن میباشد. در شرایطی که از غذای مصنوعی برای تغذیه کامل تیلاپیا استفاده شود این اورگانیسم های طبیعی همچنان 30 تا 50 درصد رشد تیلاپیا را در سامانه های غیر متراکم تشکیل میدهند. تیلاپیا ها اغلب فیلتر فیدر تلقی میشوند چرا که مبتوانند از پلانکتون آب تغذیه کنند. اگرچه ماهی تیلاپیا مانند ماهیان فیلتر فیدر واقعی با استفاده از خارهای آبششی مانند کپور نقره ای این کار را انجام نمیدهد. آبشش های تیلاپیا موکوسی ترشح میکنند که پلانکتون ها را در خود گیر میاندازد. این موکوس غنی شده از پلانکتون سپس بلعیده میشود. هضم مواد گیاهی در تیلاپیا در طول روده انجام میشود که معمولا تا 6 برابر طول بدن ماهی طول دارد.
یک تیلاپیا در شرایط معمولی 30 تا 60 درصد از پروتئین موجود در جلبک هارا جذب میکند. جلبک های سبز-آبی فرایند هضم بهینه تری از جلبک سبز دارند.
به طور کلی تیلاپیا به قدری غذای طبیعی را بهینه مصرف میکند که گله هایی اندازه 2700 پوند ماهی را میتواند در هر هکتار از یک استخر خاکی بدون نیاز به غذای مکمل تنها با کوددهی استخر پرورش داد. ارزش غذایی مواد غذایی طبیعی موجود در استخر اما اهمیت ویژه ای دارد، این مسئله طبیعتا شامل خال استخر های پرورش متراکم که با غذای مصنوعی ماهی ها را تغذیه میکنند نیز میشود.
در استخر هایی با ضریب غذادهی بالا که تعویض آب کمی داشته (یا ندارند) مواد غذایی طبیعی موجود در آب تقریبا میتواند یک سوم از مواد مورد نیاز برای رشد تیلاپیا را تامین کند. به طور کلی تیلاپیا هم پروتئین جانوری را به بهینگی گربه ماهی ها هضم میکند و هم پروتئین گیاهی را به خوبی جذب میکند، مخصوصا اگر حاوی فیبر بالا باشند.
تیلاپیا همان 10 آمینو اسید حیاتی ای را احتیاج دارد که بقیه ماهی های گرمابی معمولا برای رشدبه آنها نیاز دارند و از نظر مقدار نیاز به آنها نیز با اکثرشان مشابه است. پروتئین مورد نیاز برای حداکثر رشد در ماهیان تیلاپیا بستگی به کیفیت پروتئین و اندازه ماهی دارد و تا اندازه 50 درصد ضریب تبدیل در انگشتک آنها گزارش شده است.
نیاز های محیطی ماهی تیلاپیا:
تیلاپیا معمولا نسبت به دیگر گونه های پرورشی آب شیرین نسبت به کمبود اکسیژن آب، شوری بالا، دمای بالا و مقدار بالای آمونیاک در آب محل پرورش مقاوم تر است
نتیجه گیری:
تیلاپیا ماهی خوبی برای پرورش دهندگان ماهی گرمابی برای تولید است. آنها به راحتی تولید مثل میکنند، از طیف وسیعی از غذا های طبیعی و مصنوعی استفاده میکنند. با کیفیت آب پایین کنار می آیند و به سرعت در آب های گرم رشد میکنند.
این ویژگی ها به علاوه هزینه اولیه پایین، تیلاپیا را به بیشترین ماهی مورد پرورش در نواحی حاره ای و نیمه حاره ای کرده است.
References :
The work reported in this publication was supported in part by the Southern Regional Aquaculture Center through Grant No. 94-38500-0045 from the United States Department of Agriculture, Cooperative States Research, Education, and Extension Service.
https://srac.tamu.edu/fact-sheets/serve/53
https://srac.tamu.edu/fact-sheets/serve/12
https://srac.tamu.edu/fact-sheets/serve/51
https://thefishsite.com/articles/tilapia-life-history-and-biology