اصول تغذیه ماهیان گرمابی
منظور از تغذيه غذايي است كه خارج از آب براي مصرف ماهي تهيه و در آب در اختيارش قرار گيرد .
ضريب غذايي :
مقدارغذاي دستي داده شده تقسيم بر مقدار افزايش بيومتري گرفته شده از ماهي مورد نظررا ضريب غذايي مطلق گويند يعني اگر در استخر غذا ديگري نباشد و ما 500 كيلو غذاي دستي داده ايم و 100 كيلو ماهي برداشت كرده باشیم ضريب غذايي اين غذا 5 مي باشد .
ضريب غذايي استخر :
در استخرهاي خاكي پرورش نيمه متراكم كه مقداري غذاي طبيعي وجود دارد . مقدار غذاي دستي داده شده تقسيم بر ميزان توليد نهايي ضريب غذايي استخر مي باشد كه اگر در اين محاسبه ضريب غذايي استخر پايين تر از 5/2 باشد آماده سازي و تغذيه خوب بوده است . و اگر از 5/2 بالاتر بود غذاي دستي زيادي استفاده شده و یا آماده سازي به خوبی انجام نشده است.
ضريب تبديل غذا :
هر غذايي براي ماهي يك ضريب تبديل به گوشت دارد كه در محاسبه مقدار تهيه آن غذا براي مقدار افزايش وزن ماهي بايد مد نظر قرار گيرد مانند : گندم ضریب تبدیل غذایی5 دارد يعني هر 5 كيلو گرم گندم تبديل به يك كيلو افزايش وزن گوشت ماهي مي شود .( ضريب تبدیل غذایی گندم 5 ، سبوس برنج 15 ، شبدر و يونجه 25 ، سور گوم 25 ، لوئي 35 و آزولا و گياهان ديگر آبزي حدود 60 است) غذاهايي كه آب زياد يا فيبر زياد دارد ضريب آن بالاست.
عوامل موثر در ضريب غذايي استخر :
گونه ماهي : غذا بايد متناسب با نوع ماهي باشد يعني علف براي آمور و گندم و سبوس براي كپور معمولی
اندازه غذا : ميزان و ابعاد و اندازه غذا بر اساس سن و مرحله رشد ماهي در نظر گرفته می شود تا ماهي به تناسب اندازه دهان خود بتواند با يك بار بازو بسته كردن دهان غذاي كافي را بگيرد اگر غذا ريز باشد يا بزرگ مقدار انرژي مصرف شده ماهي براي غذا خوري بيشتر مي شود و در رشد نهايي و وزن آن تاثير مي گذارد .
اكسيژن محلول :اگر مقدار اكسيژن نرمال در استخر تامين باشد ( 5 ميلي گرم براي آمور و 4 ميلي گرم براي كپور ) ماهي با اشتها غذا خورده و هضم مي كند ولي اگر اكسيژن كم باشد يعني از 3 ميلي گرم در ليتر كمتر باشد باعث استرس در ماهي مي شود كه يا غذا نمي خورد يا خوب هضم نمي كند.
توليد مثل : اگر ماهي در شرايط مهياي توليد مثل قرار بگيرد غذاي خورده شده را صرف رسيدگي به گنادهاي جنسي كرده و این غذا منجر به افزايش وزن نمي شود .
ماهي هاي هرز : هر چقدر ماهي هرز استخر زيادتر باشد علاوه بر ايجاد استرس و مشكل براي ماهي ها با مصرف غذاي استخر باعث بالاتر رفتن ضريب غذايي استخر(کاهش بازدهی غذا) مي شوند .
PH : اگر PH از محدوده 5/6 تا 9 فراتر رود در فرايند غذا خوردن و هضم آن و تبديل به گوشت ايجاد اخلال مي گردد و ضريب غذايي استخر بالا مي رود .
آرامش در استخر : زمان غذا خوري ماهي ها بايد از هر گونه تردد بي مورد روي ديواره ها و يا ايجاد سر و صداي زياد كه باعث استرس ماهي ها گردد خودداري شود . بخصوص ماهي هاي فيلتر كننده مانند فيتوفاگ كه بسيار حساس و ترسو هستند و اگر در زمان غذا خوري فيتوفاگ كه حوالي ظهر به اوج مي رسد ايجاد استرس گردد تا مدتي از خوردن غذا خودداري مي نمايد .
چهار عامل ثابت در غذا دهي :
1)زمان غذا دهي ثابت :اگر ساعت غذا دهي منظم باشد ماهي بموقع و به آرامي و با حداقل صرف انرژي خود را به محل غذا رسانده و تغذيه نموده و سپس به دنبال غذاي طبيعي استخر ( دسر غذا ) مي رود ولي اگر زمان متفاوت باشد ماهي هميشه در حال انتظار غذا بوده و دنبال غذاي طبيعي نمي رود و هر وقت هم غذا گذاشته شد با سرعت و عجله و صرف انرژي زياد خود را به حوالي محل غذا مي رساند معمولا حدود 7 روز طول مي كشد تا ماهي به زمان غذاي خود عادت كند و هر روز به موقع حوالي محل غذا خوري حاضر مي شود . اگر يك روز در زمان مقرر نتوانستيد غذا دهی انجام دهید بهتر است در آن روز به طور کلی این کار انجام نشود زیرا با غذا دهی درغیر از زمان ثابت همیشگی نظم غذا دهی به ماهی به هم می خورد .
تقدم و تاخر غذا : چون ماهی آمور علاقه زيادي به خوردن غذاي خشك كپورمعمولی دارد بايد ابتدا غذاي آمور گذاشته شود وپس از آنکه ماهی آمور تغذيه نمود 2(ساعت بعد) غذاي كپور گذاشته شود اگر فاصله كمتر باشد ممكن است بعضي از آمورها كه هنوز شروع خوردن علف نكرده اند به غذاي كپور رو آوردند و اگر فاصله زياد باشد ممكن است آموري كه از علوفه تغذیه کرده است مجددا احساس گرسنگي كرده و به سمت غذاي كپور برود . ( تغيير زمان غذا دهي بايد به تدريج و طي چند روز انجام شود . )
2)مكان غذا دهي ثابت : محل گذاشتن تشتك غذاي كپور يا سبد علوفه آمور بايد ثابت باشد ولي مي توان به تدريج محل را تغيير داد تا بعد از چند روز 2 فاصله ايجاد كرد كه ضايعات پخش شده غذا در اطراف ظرف با توليد گازهاي سمي براي غذا خوردن ماهي مشكل ايجاد نكند محل غذا خوري آمور و كپور بايد در دورترين فاصله از هم قرار گيرد ولي نزديك خروجي آب نباشد .
3)كيفيت غذاي ثابت : نوع غذا بايد ثابت باشد ولي اگر قصد تغيير غذا را داريد بايد تغییرات به تدريج انجام شود تا ماهي متوجه تغيير نوع غذا نشد و همچنان به تغذيه آن ادامه دهد اين تغيير مي بايست در طي يك هفته و از 5 درصد -10 درصد 20 -درصد 40- درصد 60 – درصد 80 – درصد و در نهايت 100درصد صورت گيرد .
ایجاد شباهت ظاهري غذا نیز بايد رعايت شود در روزهاي اول درآوردن غذاي جديد به شكل غذاي قبلي مناسب تر است يعني از ابتداي تغيير در روز اول آن 5 درصد را ، به شكل غذاي قبلي در آوريم و به تدريج مي توان از ميزان شباهت آن كاست تا در نهايت پس از تغيير غذا بصورت 100 درصد با شكل جديد براي ماهي قرار داد .
4) كميت ( مقدار ) غذاي ثابت : بين دو بيومتري كه اساس تعيين مقدار غذا را مشخص مي کند بايد مقدار غذا ثابت باشد مگر اينكه با تجربه بتوان مقدار غذا را بر اساس بيومس و رشد تقريبي ماهي تغيير داد .
تغذيه كپور معمولي :
غذاي دستي كپور معمولا بايد از تيرماه شروع شود زيرا قبل از اين غذاي طبيعي استخر براي ماهي ها كفايت مي كند البته مي توان به تدريج مقدار كمي غذای دستی در استخر قرار داد و هر چه بيومس بالاتر رود(چون به تدريج غذاي طبيعي استخر كه نقش غذاي كامل را دارد كاهش مي يابد) بايد با افزايش تدريجي غذاي دستي آنرا جبران نمود .
اگر بيومس كپور معمولي در هكتار زير 700 كيلو باشد فقط غذاي تكميلي گذاشته شود .
اگر بيومس كپور معمولي در هكتار از 700 تا 1200 كيلو باشد 75% تكميلي و 25% كامل
اگر بيومس كپور معمولي در هكتار از 1200 تا 1500 كيلو باشد 50% تكميلي و 50% كامل
اگر بيومس كپور معمولي در هكتار از 1500 تا 1800 كيلو باشد 25% تكميلي و 75% كامل
اگر بيومس كپور معمولي در هكتار از 1800 تا 2100 يا بيشتر باشد 100% غذاي كامل داده شود .
غذاي تكميلي غذايي است كه تمام احتياجات ماهي را برآورده نمي كند اما غذاي كامل تمام احتياجات ماهي را برآورده می سازد و با مصرف آن ماهی نيازي به غذاي طبيعي ندارد .
در پرورش غير متراكم بيومس پايين و در نتیجه غذا بيشتر (يا همه به صورت طبيعي) است .
در پرورش نيمه تراكم بيومس متوسط و غذادهی به تناسب هم طبيعي و هم دستي است .
يك فرمول غذاي كامل براي كپور گندم نا مرغوب 57% +سورگوم 7% +كنجاله سويا 20%+ آرد ماهي 15%+كربنات كلسيم 1% ( بصورت پلت ) .
نكات مهم در تغذيه كپور معمولي :
غذا در تشتكهاي پلاستيكي كه قطرش حدود 65 سانتي متر و عمقش حدود 15 سانتي متر باشد گذاشته شود به ازاي هر 80 تا 120 كپور نياز به يك تشتك مي باشد . اگر در بيومتري متوجه شويم كه رشد كپور دچار نوسان است يعني يكي بزرگ و يكي كوچك است نشان دهنده عدم كفايت سفره غذا يا همان تشتكها است كه بايد تشتك جديد اضافه گردد ولي ابتدا نبايد غذاي زيادي در آن ريخت و از مقدار كم شروع تا به تدريج به اندازه مساوي ساير تشتكها برسد البته در كل غذا بر اساس بيومتري تغييري ايجاد نمي شود و اضافه يا كسر نگردد . عمق مكان قرار دادن تشتكها بين 60 سانتي متر تا 1 متر باشد و روي شيب ديواره باشد . فاصله تشتكها از همديگر بين 5 تا 6 متر در نظر می گیرند . تشتكها راباید با طناب مهار کرد تا براحتي بيرون كشيده شود و داخل تشتكها سنگهايي گذاشته می شود كه در هنگام خالي شدن مانع برگشتن يا كج شدن تشتك شود .
كپور بايد در مدت 2 ساعت غذايش را تمام كند اگر بعد از 2 ساعت مقداري غذا باقی مانده است بيانگر زياد بودن غذاست و اگر در 5/1 ساعت تمام شود نشان دهنده كم بودن غذاست ( پرورش نيمه تراكم ) در روزهاي ابري اگر هوا دهي نمي شود و اكسيژن كمتر ازحد مطلوب است بايد مقدار غذا نصف شود چون در شرايط كمبود اكسيژن ماهي خوب غذا نمي خورد اما اگر دستگاه هواده اكسيژن مطلوب را تامين مي كند مي توان همه غذا را داد .
تشتكها و حتي ظروف عمل آوري غذا حتما بايد پلاستيكي باشد و از ظروف فلزي و گالوانيزه و روي مطلقا استفاده نشود. .
تشتكهاي غذا پس از صرف آن بايد از آب بيرون كشيده شود و شبها نبايد در استخر باقی بماند .
آماده سازي غذاي كپور معمولي :
خيساندن غذا : غلات مانند گندم ، جو ،ذرت و سبوس گندم و سبوس برنج و … را بايد با آب خيساند . آب بايد به اندازه اي باشد كه غلات آنرا جذب كنند. نبايد بيش از حد آب بر روی غلات ریخت چون برخی از مواد ويتامينه در آب حل می شود وقابلیت مصرف آن از بین می رود و اگر میزان آب كم باشد يا زمان خيساندن کوتاه باشد خوب نرم نمي شود . مدت زمان خيساندن نبايد از 6 ساعت كمتر و از 12 ساعت بيشتر باشد اگر زياد در آب بماند بو مي گيرد و ماهي كمتر رغبت نشان مي دهد . غذاي كنسانتره بيش از نيم ساعت در آب خيسانده نشود چون ويتامين هاي B در 10 دقيقه و ويتامين C در يك ساعت جذب آب مي شود .
پختن در آب : حبوبات مانند عدس ، لپه ، نخود ، لوبيا و ريشه هاي غده اي مثل سيب زميني را بايد ابتدا در آب پخت و سپس حتي الامكان خرد كرده و استفاده نمود . دانه سويا را حتما بايد پخت در غیر این صورت براي ماهي مضر است .
مخلوط كردن غذا : بعضي از غذاها كه تركيبي است بايد مانند غذاي كنسانتره خرد كرده سپس با هم مخلوط نمود . بعضي از غذاهاي آردي مانند سبوس برنج را بهتر از با 5% خاك رس يا گچ ساختماني يا كشاورزي مخلوط كرده سپس براي مصرف ماهي استفاده نمود .
خرد كردن غذا : تا وقتي ماهي ها رشد نكرده اند بايد غذاي دستي را به اندازه اي كه بچه ماهي بتواند آن را بخورد خرد و ريز كرد تا وقتي كه ماهي بزرگ شده و بتواند غذاهاي بزرگتر را بخورد . ماهي 200 گرم به بالا نيازي به خرد كردن ندارد .
محاسبه مقدار غذاي يك دوره پرورش :
براي محاسبه مقدار غذايي كه براي يك دوره پرورش بايد تهيه شود نيازمند برآورد برداشت نهايي از ماهي مورد نظر مي باشد و بر اساس مقدار غذاي طبيعي استخر مابقي غذا را محاسبه مي كنيم .
زير 700 كيلو در هكتار 40% غذاي طبيعي و 60% غذاي دستي
زير 500 كيلو در هكتار 50% غذاي طبيعي و 50% غذاي دستي
زير 400 كيلو در هكتار 60% غذاي طبيعي و 40% غذاي دستي
تغذيه ( تعليف ) آمور :
ماهي آمور از گياهان آبزي و يا خشكي زي تغذيه مي كند معمولا ميزان تراكم ماهي آمور در استخر را بر اساس ميزان علوفه موجود تعيين مي كنند چيزي نزديك به 10 درصد بيومس آمور را مي توان با آماده سازي خوب و از گياهان آبزي و يا حاشيه اي تامين كرد ولي عمده غذاي آمور بايد از گياهان دستي تامين شود .
اگر ماهي آمور گرسنه باشد از غذاي خشك كپور تغذيه مي نمايد كه اگر به غذاي كپور عادت كند تمايل زيادي به تغذيه از آن بجاي علوفه از خود نشان مي دهد اما معمولا پس از مدتي و حداكثر 3 ماه اين ماهيان تلف مي شوند .
به اين دليل سعي مي شود كه در مرحله پرورش انگشت قد مديريت استخر به گونه ای باشد كه بچه ماهي آمور عادت به تغذيه از غذاي كپور پيدا نكند ( قيمت بچه ماهي آموري كه با كپور در يك استخر پرورش داده نشود بیشتر است )
كيفيت غذاي آمور :
هر چقدر ميزان آب علوفه بيشتر باشد ضريب تبديل غذايي آن بيشتر است . به اين دليل گياهان آبزي مانند آزولا و عدسك آبي و گوشابها و چنگال تربي و بومادران آبي و… داراي ضريب غذايي حدود 50 الي 70 به 1 مي باشند يعني آمور اگر حدود 50 كيلو آزولا بخورد نزديك به 1 كيلو افزايش وزن پيدا مي كند .
اما گياهان خشكي زي كه ميزان آب كمتري دارند مانند سورگرم ( 19-25 ) و شبدر و يونجه ( 25 ) سوروف ( 30 ) و لوئي ( 35 ) داراي كيفيت بهتري براي آمور مي باشند .
گياهان بلند را بايد به مقدار حدود 5 تا 10 سانتي متري ريز و خرد كرده تا ماهي به راحتي از آن استفاده نمايد. براي بچه آمور زیر 20 گرم علوفه را باید به صورت خمیر در آورد و برای ماهی های به وزن 50 گرم علوفه خرد شده 1 تا 2 سانتي و بتدريج تا حدود 5 يا حداكثر 10 سانتي براي ماهي بزرگ درآماده مصرف می کنند .
عوامل موثر در تغذيه آمور :
چهار عامل ثابت تغذيه ( زمان ثابت غذا دهي – مكان ثابت غذا دهي – كيفيت قابت غذا – كميت ثابت غذا )رعايت شود
جلوگيري از شناور بودن علوفه : براي ثابت نگهداشتن علوفه از دو روش استفاده از چهارچوب و حصار كردن بخشي از استخر استفاده می کنند.
الف – استفاده از چهارچوب : تخته هايي به عرض 20- 15 سانتي متر را به ابعاد 2 متر در 2 متر كلاف كرده و بوسيله طناب تعدادي كرف را به آن مي بنديم تا روي سطح آب شناور مانده و در آب فرو نرود . سپس با يك طناب آن را به پايه اي كه روي ديواره نصب است مهار مي كنيم طوري كه تا حدود 5 متر از ديواره فاصله داشته باشد . فاصله چهارچوب ها ازیکدیگر بایست در حدود 3 متر باشد .
هنگام غذا دهي با طناب آنها را به ساحل كشيده و علوفه لازم را داخل آن مي ريزيم و سپس بوسيله چوب يا سيستم برگشتي طناب طراحي شده آنها را تا 5 متري داخل استخر برده تا ماهي ها براحتي از زير آن بتوانند از علوفه تغذيه كنند. .به ازاي هر 150 تا 200 ماهي يك چهارچوب 2*2 متر نياز است .
ب- روش حصار كردن : در اين روش با استفاده از پايه هاي چوبي در قسمتهايي از استخر محوطه اي را با حصار كردن با چوب يا ني و يا استفاده از توري كه در قسمتهاي بالاي پايه ها نصب مي گردد و از زير آن به حد كافي فاصله باشد كه ماهي ها بتوانند وارد شده و تغذيه كنند البته با اين روش در مواقع كاهش يا افزايش سطح آب ممكن است دچار مشكل شويم كه بايد حصار قابليت بالا يا پايين بردن را داشته باشد .
مزاياي ثابت نگهداشتن علوفه :
الف – ماهي با كمترين تحرك مي تواند غذاي ساكن را بخورد و انرژي اضافي مصرف نمي كند .
ب- علوفه مصرف شده و ضايعات به راحتي قابل جمع آوري است .
ج – علوفه هاي شناور و سرگردان باعث گرفتگي سوپاپهاي موتور پمپ يا هواده ها مي گردد
د- ته نشيني ضايعات علوفه در دوره پرورش و حتي زمان پره كشيدن صيد مشكلي ايجاد نكند .
ساعت غذا دهي آمور : آمور مي تواند دو وعده غذا در روز بخورد كه رشد خوبي داشته باشد . صبح قبل از ساعت 7 صبح و حدود ساعت 17 البته غذاي ساعت 17 را كمتر بريزيم كه تا قبل از شب خورده شود .
مقدار غذا : آمور بايد غذاي خود را زودتر از 5 ساعت تمام كند( حداكثر ظرف مدت 5 ساعت تمام شود) آمور مي تواند به مقدار وزن خود در روز غذا بخورد ولي آنرا خوب هضم نمي كند و نيمه هضم دفع مي كند . می بایست حدود 50% بيومس آمور در هر وعده غذادهی انجام شود( دو وعده در روز ) .
جمع كردن ضايعات علوفه : قبل از ريختن علوفه جديد بايد ضايعات وعده قبلي را جمع آوري و از استخر خارج نمائيم . ضايعات وعده غذاي عصر نبايد شب در استخر بماند.
تقدم غذادهي آمور : غذاي آمور بايد حدود 2 ساعت قبل از غذا كپور داده شود تا آمور مشغول خوردن علوفه شده و به سمت غذاي كپور نرود البته اگر آمور به مقدار كم از غذاي كپور خورده باشد مشکلی ایجاد نخواهد کرد اما اگر عادت كرده و مدام از آن تغذيه كند دچار بيماري شده و تلف مي گردد .
در بيومتري با فشار دادن شكم آمور كه مقداري از مدفوع خارج مي گردد با مشاهده رنگ مدفوع که اگر تيره بود نشان از تغديه علوفه دارد واگر رنگ روشن بود نشان دهنده تغذيه از غذاي كپور مي باشد .
اگر آمور رو به غذاي كپور برده و از آن تغذيه مي كند حتي دو هفته هم اگر طول كشيد بايد غذاي كپور را قطع كرد تا مجددا هر وقت آمور كاملا به تغذيه از علوفه پرداخت براي كپور غذا گذاشته شود .
دماي مناسب : آمور معمولا از دماي 14 درجه شروع به تغذيه نموده و دمای ايده آل آن 18 الي 28 مي باشد .
