بیماری نماتد (نماتود ریشه گرهی) چیست ؟
بیماری نماتد (نماتود ریشه گرهی) چیست ؟
کشاورزی و باغداری شاید در نگاه اول، لذت بخش و مایهی آسایش خاطر باشد، شاید دوستداشتنی و آسان به نظر برسد و ظاهری دلپسند داشته باشد؛ اما باطن آن چیز دیگری است! درست مثل هر کاری، کشاورزی و باغداری نیز با چالشها و دشواری های مخصوص به خود همراه است و گاها میتواند عذابآور نیز باشد.
در این میان، آفات و بیماریهای گیاهی مانند نماتد، شاید از هر چیز دیگری، دردسر بیشتری به همراه داشته باشند. جلوگیری، تشخیص، درمان، رفع و از بین بردن این آفات و بیماریها، شاید در این حرفه از همه چیز سخت تر باشد و بیشتر از هر چیز دیگری، انرژی و تمرکز کشاورز یا باغدار را به خود اختصاص دهد. یکی از همین آفات که از قضا بسیار هم آسیب زا و پرخسارت است، نماتد ریشه، است. در این مقاله، قصد داریم تا این بیماری، علل بروز و راههای درمان آن را در کنار هم، بررسی نماییم؛ با ما همراه باشید.
نماتود چیست؟
برای اینکه یک باغدار موفق باشیم، باید با انواع بیماریها و آفات گیاهان و درختان آشنا شویم. نماتد ریشه؛ یا در بعضی موارد، یکی از شایعترین و البته آسیبزاترین بیماریهای گیاهی است. از نظر علم کشاورزی و گیاهپزشکی، این بیماری در اثر حمله نوعی انگل یا کرم به ریشه درخت، به وجود میآید؛ به عبارت دیگر عامل بروز این بیماری، انگل یا کرم نماتد است. این کرمهای ذرهبینی در خاک مناطق بسیاری وجود دارد و بلاواسطه، ریشه گیاه را مورد هجوم قرار داده، در نهایت باعث کاهش رشد و از بین رفتن آن میشود.
کرم نماتود چیست؟
همان گونه که در بخش قبلی به آن اشاره کردیم، عامل بیماری نماتد ریشه، کرمهای ذرهبینی هستند با همین اسم. این کرم، نوعی انگل است و در دستهبندی کرمهای لولهای قرار میگیرد. این کرم مستقیما ریشه گیاه را درگیر می کند و از آن تغذیه میکند، در نهایت نیز منجر به نابودی قوت گیاه میشود؛ به همین دلیل، آن را با عنوان سرطان خاک نیز میشناسند. محل زندگی این کرم، در خاک است؛ بد نیست بدانید که آزمایش های علمی ثابت کرده اند که در هر گرم از خاک، حدود 5 الی 100 عدد از این کرمها، وجود دارد.
نماتد ریشه چه شکلی است؟
قبل از اینکه به سراغ انواع راه مبارزه با نماتود ریشه، برویم، بگذارید تا اول با شکل ظاهری این کرمها نیز آشنا شویم. این کرم ها، معمولا بین 1 تا 11 میلی متر طول دارند (تا 31 سانت در گونههای دیگر) ، ولی برخی از انواع آن، به شکل گرد و بادکرده نیز هست. این انگلها را به هیچ وجه نمیتوان با چشم مصلح دید، زیرا علاوه بر جثه ریز، شفاف نیز هستند. این انگل در انتهای پاییز تخم گذاری کرده و در بهار، تخمهای آن به لارو دگرگون میشوند.
علائم نماتد ریشه:
هنگامی که گیاه شما به بیماری نماتد ریشه، دچار شده باشد سریعا باید ریشه ها را بررسی کنید چرا که اول ریشه ها را درگیر می کند. با دانستن علائم این انگل، بهتر میتوان از شیوع آن در بین تمامی درختان باغ، جلوگیری کرد. هنگامی که این انگل به ریشه هجوم برده، شکل ریشه را متفاوت می کند.
علائم نماتد، به این گونه است که ریشه به گونه ی در هم پیچیده و برآمدگی هایی روی رشتههای آن، دیده می شود. این گره ها ممکن است بعضا خشک و دیگری پوسیده شده باشند. در بین کشاورزان قدیمی، اصطلاحا گفته میشود که ریشه به شکل «پای مرغ» درآمده است.
تشخیص وجود نماتود در خاک:
به غیر از علائم نماتد؛ که از طریق ریشه قابل مشاهده است، متخصصان توصیه میکنند که قبل از کاشت گیاه یا نهال، ابتدا خاک را مورد رسیدگی قرار دهیم. بررسی خاک برای تشخیص این انگل، بسیار ساده است و هر کسی میتواند به راحتی آن را انجام دهد.
برای این کار، تنها لازم است که مشتی از خاک را برداشته و در یک لیوان آب اضافه کنید. سپس باید منتظر شویم تا خاک ته نشین شود. در این حالت انگل های زنده خاک، روی آب شناور میمانند. اگر در بین آنها، کرمی بی رنگ، درازی را پیدا کردید، آن خاک مبتلا به نماتد است.
خسارت و آسیبهای نماتد ریشه:
حال که میدانیم نماتد چیست؛ اکنون بهتر است نگاهی به میزان و نوع خسارت این کرم هم داشته باشیم. درختان و گیاهانی که به این انگل دچار هستند، شاخ و برگی غیر طبیعی خواهند داشت؛ برگها مدام پژمرده شده و قبل از موعد میریزند. معمولا انتهای شاخه ها نیز در اغلب اوقات، بدون برگ میمانند.
میوه ها نیزاز شمایل اولیه خود فاصله گرفته ، دفرمه، ریز تر و بیکیفیت میشوند. به طور کلی، متخصصان باور دارند که این انگل، کل طبیعت درخت و گردونه زندگی آن را مختل میکند. درختان جوان در نهایت بر اثر این انگل، تلف می شوند.
نحوه انتقال و شیوع نماتد ریشه:
برای اینکه بهتر بدانیم نماتد چیست، و چطور میشود با آن مبارزه کرد، ابتدا باید نحوه انتقال و شیوع آن را نیز به خوبی بدانیم. به صورت کلی، همانطور که گفتیم این کرم، در بسیاری از خاکها به فرم طبیعی وجود دارد، اما میتواند توسط وسایل کار آلوده نیز به خاکها سالم، منتقل شود.
متخصصان باور دارند که اگر مدام در یک زمین، محصولی مشابه بکاریم و به اصطلاح، اصول «آیش» را رعایت نکنیم، تعادل خاک بر هم خواهد خورد و در نهایت، احتمال بروز نماتود ریشه، در آن، به شدت افزایش خواهد یافت.
راهکارهای پیشگیری از نماتد چیست:
بهترین راه مبارزه با نماتد ریشه؛ این است که از بروز و شیوع آن، پیشگیری کنیم. همانطور که همیشه میگویند، پیشگیری بهتر از درمان است و البته، هزینه و عوارض و خسارات کمتری را نیز برای باغدار، به همراه خواهد داشت. از جمله راهکارهای پیشگیری از ابتلای گیاه به این انگل، میتوان موارد زیر را نام برد:
- یخ آب زمستانه، کاشت گیاه قبل از وقت آن، آفتاب دادن خاک و یا گندزدایی آن، میتواند موثر باشد.
- کاشت گیاهانی در کنار گیاه اصلی همچون «گل جعفری» که از بروز انگل جلوگیری میکنند نیز سودمند است.
- تهیه و کاشت بذر و نهال سالم نیز راهکار بسیار خوبی برای جلوگیری از این انگل است.
- از دیگر راههای مفید، می توان به «تناوب کاشت» را معرفی کرد.
- به آتش کشیدن مزرعه در فصل پاییز نیز راهکار خوبی است و…
کنترل و درمان نماتد ریشه:
اکنون به خوبی میدانیم که نماتد چیست؛ پس بهتر است راهکارهایی را برای کنترل آن نیز، به شما آموزش دهیم. متخصصان کشاورزی و گیاهپزشکی، راهحلهای سادهای را برای کنترل این انگل مطرح کردهاند که انجام به موقع آنها، میتواند در درمان این بیماری و جلوگیری از ضرر و زیان اقتصادی، بسیار موثر باشد. از جمله روش کنترل و راه مبارزه با نماتد ریشه، میتوان موارد زیر را برشمرد:
- بررسی خاک و درختان آلوده:
برای این کار، ابتدا باید خاک را به صورت تخصصی آنالیز کرد و سپس درختان مبتلا را شناسایی نمود.
- ضد عفونی کردن نهال قبل از کاشت:
قبل از اینکه نهال خریداری شده را بکارید، بهتر است که آن را از طرق مختلف، ضدعفونی کنید. به طور مثال قرار دادن آن به مدت نیم ساعت در آب، میتواند نماتود ریشه، را نابود کند.
- خرید نهال مناسب از نهالستان معتبر:
این راهکار نیز برای مدیریت این کرم، مفید است و تاکید ما نیز بر همین مورد است. برای اینکه احتمال ابتلای درختان و گیاهان را به این انگل کاهش دهیم، منظقی تر است که نهالی سرحال از نهالستانی معتبر خریداری کنیم.
- توجه به آبیاری و تغذیه گیاهان:
آبیاری اصولی و به اندازه، میتواند احتمال ابتلا به این انگل را به صورت قابل توجهی کاهش دهد؛ اگر خاک بیش از اندازه مرطوب باشد، احتمال رشد این انگل بیشتر است. از طرف دیگر، کودهای آلی میتوانند بروز این بیماری را کنترل کنند.
استفاده از سم نماتد ریشه:
به عنوان یک راه پایانی برای مبارزه با نماتد ریشه، مصرف سموم شیمیایی هست. در وهلهها و مراحل اول، استفاده از سموم شیمیایی چندان توصیه نمیشود. زمانی هم که کار به استفاده از این سموم رسید، باید ان را در چند مرحله و به صورت اصولی انجام داد تا بهترین نتیجه، حاصل شود. استفاده از سم برای از بین بردن این انگل، در 2 مرحله انجام میشود:
- پیش از کاشت گیاه:
این قسمت بعد از بررسی اولیه خاک انجام شده و اگر این کرم در خاک وجود داشت، خاک قبل از کاشت، باید سمپاشی و ضدعفونی شود.
- پس از کاشت گیاه:
چنان که از نامش پیداست، پس از کاشت و به هنگام تشخیص آسیب در درختان انجام میشود. همچنین به عنوان بهترین سم نماتد ریشه، می توان اگزامیل و یا فینامیفیوس را نام برد.
نتیجه گیری و جمع بندی نماتد ریشه:
در این مقاله از علائم نماتد، حرف زدیم و گفتیم که این کرمهای ذرهبینی شفاف، دلیل اصلی ابتلای گیاه به سرطان خاک هستند و در اصل نوعی انگل بوده و با پیوستن به ریشه گیاه، از آن تغذیه کرده، شیره جان و قوت گیاه را جذب کرده و باعث ریزش برگ، کم شدن محصول و در آخر از بین رفتن گیاه میشوند؛ از همین روی، یکی از هول ناک ترین آفات گیاهی هستند و تشخیص و رفع آن، بسیار اهمیت دارد.
برای درمان نماتود ریشه ، تشخیص و یا کنترل آن، راهکارهایی را به شما ارائه دادیم؛ امیدواریم که این راهکارها، برای شما مفید واقع شوند. به عنوان حسن ختام این مقاله، بگذارید نظر شما را نیز جویا شویم؛ آیا شما نیز تا به حال با این انگلها دست و پنجه نرم کردهاید؟! شما از چه راهکاری برای از بین بردن آنها استفاده کردهاید؟ آن را در قالب کامنت، با ما در میان بگذارید!
منابع:
- https://en.wikipedia.org/wiki/Nematode
- https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/root-knot-nematode
