ویتامینها و نقش آنها در جیره غذایی آبزیان و علائم ناشی از کمبود آنها

ویتامینها و نقش آنها در جیره غذایی آبزیان و علائم ناشی از کمبود آنها

وجود ویتامینها برای بقاء و رشد و تولید مثل طبیعی حیوانات ضروری است  در جیره غذائی ماهی یازده نوع ویتامین محلول در آب و چهار نوع ویتامین محلول در چربی بکار می رود. نیاز های مربوط به ویتامینها در جیره غذائی تحت تاثیر اندازه ،سن،میزان رشد ،شرایط فیزیولوژیک ،وضعیت سلامتی ، ترکیب جیره غذائی ،پایداری جیره در آب ،شرایط محیطی و همچنین دسترسی به ویتامینها از طریق مصرف مواد غذائی طبیعی و دخالت فلور میکروبی دستگاه گوارش قرار دارد. افت ویتامینهای محلول در آب در طول روند فرآوری و ذخیره اجزای جیره های نهائی و نفوذ آب در هنگام ورود آنها به آب ، از جمله عوامل تاثیر گذار بردسترسی به ویتامینها در آبزیان پرورشی هستند.

به بطور کلی ویتامینهای به دو گروه ، ویتا مینهای محلول در آب که شامل :  ویتامینهای گروه B (تیامین،ریبوفلاوین،پیریدوکسین، اسید پانتوتنیک، نیاسین ، بیوتین ،اسید فولیک، ویتامینB12 ) وکولین،اینوزیتول ،اسید آسکوربیک و ویتامین های محلول در چربی شامل: ویتامینهای  A، D، K و E

ویتامینهای گروهB اگرچه فقط به مقادیر اندکی در جیره غذائی مورد نیاز هستند ولی نقش اصلی را در رشد ، فیزیولوژی و متابولیسم ماهی دارند.کولین ، اینوزیتول و اسید آسکوربیک در مقادیر قابل ملاحظه ای در جیره غذایی مورد نیاز هستند وبعضی وقتها بعنوان ویتامین نیستند بلکه مواد مقوی از لحا ظ تغذیه ای می باشند.

الف ) ویتامینهای محلول در آب

تیامین
بعنوان فعال کننده آنزیمی نقش مهمی در سوخت و ساز هیدراتهای کربن و چربیها دارد. وجود این ویتامین در فرایند های هضم،تولید مثل وفعالیتهای سیستم عصبی مرکزی و محیطی ضرورت تام دارد ( ۵). از دیگر اثرات تیامین کمک به سوخت و ساز سلولی گلوکز است که باعث تولید انرژی در ماهیان می گردد. نشا نیهای  کمبود تیامین در آزاد ماهیان شامل اختلال در متابولیسم کربوهیدرات ، اختلالات عصبی ، کاهش اشتها ، کاهش رشد می باشد ونیز یک مورد  افزایش حساسیت به شوک با  نشانی چرخش تنه در مار ماهی ها گزارش شده است( ۱) بعلاوه خونریزی در قاعده باله ها،پرخونی پوست و خونریزی زیر پوستی اتفاق می افتد در ماهی کپور،آزاد ماهیان وگربه ماهی   که با جیره های عاری از این ویتامین تغذیه شده اند نشانه های کمبود شامل کاهش اشتها، کاهش رشد ،آتروفی عضلانی،تشنج،ادم و نا پایداری و عدم تعادل می باشد.همچنین کمبود تیامین درماهیان پهن دریایی که از جیره های غذایی حاوی نرمتنان دو کفه ای(حلزون ،صدف) که بمدت طولانی نگهداری شده اند تغذیه شوند  بدلیل حضور آنزیم تیامیناز که تیامین را تجزیه می کند کمبود با علائم مرگ ومیر سریع ،فلجی و تشنج  گزارش شده است .

مقادیر مورد نیاز این ویتامین برای ماهی قزل آلای رنگین کمان ۱۲-۱۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای کپور ۳-۲ میلی گرم به ازای هر کیلو گرم وزن بدن می باشد( ۲) .منابع ویتامین  شامل نخود خشکیده،لوبیا،سبوس و مخمر خشک شده می باشند.

ریبوفلاوین
ریبوفلاوین در کوآنزیمهای بافتی،فلاوین منو نوکلئوتید(FMN )  ،فلاوین آدنین دی نوکلئوتید( FADN )،کوآنزیمهای بسیاری از آنزیمها از جمله گلوتاتیون ردوکتاز و دی آمینو اکسیداز یافت می شوند که وجود این آنزیمها برای تجزیه پیرووات،اسیدهای چرب و اسیدهای آمینه و تبدیل تریپتوفان به اسید نیکوتینیک ضروری می باشند. بطور کلی در آزاد ماهیان تغذیه شده بمدت ۱۰-۱۲ هفته با جیره های عاری ازریبوفلاوین  در درجه حرارت  ۱۰-۱۵ درجه سانتی گراد، ریبو فلاوین بافتی مصرف می شود.

کاهش اشتها و کاهش فعالیت تغذیه ای اولین علامت هستند که همراه با ترس از نور ، کاتاراکت یک یا دو طرفی چشم ،تشکیل عروق خونی جدید در قرنیه، خونریزی چشم ،عدم تعادل و آنمی عمومی ،تجمع رنگدانه تیره در بافتها،انقباض یا فشردگی شکم در آزاد ماهیان قابل توجه می باشند. آتروفی پوست برای برخی از انواع ماهیان همراه با تجمع رنگدانه بصورت غیر نرمال در پوست و عنبیه مورد توجه می باشد . جایگزینی ریبوفلاوین در جیره غذایی همه علائم  بجز کاتاراکت گسترش یافته را کاهش می دهد.کاتاراکت یک طرفه بصورت برگشت ناپذیر بوده ودر طول زندگی ماهی باقی می ماند .کاتاراکت دو طرفی باعث گرسنگی طولانی ماهی و مرگ می گردد . اولین علامات در آزاد ماهیان ،کپورو گربه ماهی درگیری چشمی می باشد. علائم کمبود بطور خلاصه شامل تشکیل عروق خونی جدید در قرنیه ، کدورت عدسی چشم ،خونریزی چشمها،ترس از نور، تیرگی  در دید ،فقدان هماهنگی ،تجمع رنگدانه های غیر طبیعی در عنبیه ، انقباض یا فشردگی شکم ، تیرگی رنگ ، فقدان اشتها ، کاهش رشد و آنمی می باشد.

مقادیر مورد نیاز برای ماهی قزل آلای رنگین کمان ۳۰-۲۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم ( ۲) و برای کپور ۱۰-۷ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است(۱).منابع تامین کننده ویتامین شامل کبد،کلیه،شیر،قلب،مخمر،دانه های جوانه زده ،بادام زمینی،سویا وتخم مرغ می باشند.

پیریدوکسین
وجود این ویتامین در بسیاری از واکنشهای آنزیمی ،متابولیسم اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب ،سنتز سروتونین،پورفیرین و RNA پیامبر ضروری است. آزاد ماهیان ،گربه ماهیان و اکثر کپور ماهیان جوان گوشتخوار هستند(۱) مقدار پروتئین لازم برای حیوانات جوان شامل ۴۰-۴۵ درصد جیره است  .با توجه به اینکه پیریدوکسین در متابولیسم پروتئینها و چربیها نقش عمده ای دارد. در آزاد ماهیان بعد از ۱۴-۲۱ روز تغذیه با جیره حاوی میزان بالایی از پروتئین وعاری از ریبوفلاوین، جمعیت ماهیان ظرف ۲۸ روز در درجه حرارت ۱۲-۱۵ درجه سانتی گراد  تلف می شوند.کمبودش با اختلالات عصبی و تغیییراتی در تجمع ملانوفورها همراه است جمود نعشی بعد از مرگ خیلی سریع اتفاق می افتد تنفس با دهان باز و سریع  همراه با خم شدن سرپوش آبششی یک علامت عمومی است. تجمع مایع سروزی با ادم حفره پریتونئال در ماهیها اتفاق می افتد.آزاد ماهی ،ماهی قزل آلا،کپورماهی  و ماهی دم زرد ژاپنی یک سفتی قبل از مرگ را نشان می دهند. بهبودی در پایان مراحل کمبود غیر محتمل است مگر اینکه پیریدوکسال فسفات تزریق شود . دستکاری ماهیان باعث صدمه به ماهیان می شود. بهبودی در بین ماهیانی حاصل می شود که بطور چشمگیری  پیریدوکسین هیدروکلراید در جیره غذایی دارند. که علائم کمبود طی یک یا دو روز ناپدید می شود. فعالیت ترانس آمیناز پلاسما وضعیت کمبود را نشان می دهد. علائم کمبود بطور خلاصه شامل اختلالات عصبی ، حملات تشنجی ،حساسیت شدید به تحریکات خارجی ،عدم تعادل،آنمی ،کاهش اشتها، ادم حفره پریتونئال ، جمود نعشی سریع ،تنفس سریع و با دهان ، خم شدگی سرپوش آبششی می باشد.زمانی که جیره غذایی فاقد پیریدوکسین باشد ، پیریدوکسین ذخیره شده بسرعت مصرف می گردد .

مقادیر مورد نیاز برای قزل آلای رنگین کمان ۱۵-۱۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است و برای کپور ۱۰-۵ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است(۱). منابع شامل دانه کامل غلات،زرده تخم مرغ،بافتهای غده ای وکبد می باشند.

اسید پانتوتنیک
نقش مهمی را در راههای متابولیسمی عمومی ایفا می کند همچنین در اکسیداسیون و سنتز اسیدهای چرب،کلسترول وفسفولیپیدها، انتقال انرژی فسفات ، اکسیداسیون پیروات دخیل است.

تحت شرایط استاندارد آزمایشگاهی تغذیه آزاد ماهی و ماهی قزل آلا با جیره غذایی فاقد اسید پانتوتنیک در درجه حرارت ۱۰-۱۵ درجه سانتی گراد باعث مصرف شدن  اسید پانتوتنیک ذخیره شده در ظرف ۸-۱۲ هفته می گردد.

آزمایش فیلامان های آبششی پرولیفراسیون بافت پوششی همراه با تورم و چماقی شکل شدن هر دو رشته های ثانویه آبششی یا تیغه های ثانویه  را نشان می دهد.سرپوش آبششی متسع شده و سطوح آبششی با یک مایع اکسودایی پوشیده می شود. ماهی درمانده و ضعیف وتنبل می شود  نکروز،زخم وآتروفی آبششها بهمراه  آنمی بعد از کمبود بمدت طولانی گشترش می یابد.بیماری آبشش تغذیه ای بحد کافی توصیف شده  و وابسته است به کمبود اسید پانتوتنیک. مشابه این علامتها در آزاد ماهی ،ماهی قزل آلا،مارماهی،کپور و گربه ماهی مشاهده میشود .بهبودی ماهیان در حال تغذیه سریع است وعلائم کمبود طی ۴ هفته اصلاح جیره غذایی ناپدید می شود ولی زخم و نکروز باقی می ماند.علائم کمبود بطور خلاصه شامل چماقی شکل شدن آبششها ،سستی ،کاهش اشتها،زخم و نکروز،آتروفی سلولی،ترشح اکسودایی آبششها،تنبلی و کاهش رشد می باشند.

مقادیر مورد نیاز برای ماهی قزل آلا ۵۰-۴۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای ماهی کپور ۴۰-۳۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است( ۲) منابع شامل سبوس غلات،مخمر،کبد،گوشت ماهی و طحال،قلب،ریه می باشند.

نیاسین
به شکل نیکوتینامید یک جزء ترکیبی ضروری از دو آنزیم نیکوتینامید آدنین دی نوکلئوتید(NAD) و نیکوتینامید آدنین دی نوکلئوتید فسفات (NADP) میباشد هردو آنزیم به عنوان دهنده و گیرنده هیدروژن در آزاد کردن انرژی از هر سه ماده مغذی انرژی زا ( کربوهیدرات ،چربی،پروتئین ) دخالت دارند(۴).

ذخایر نیاسین در مقایسه با سایر ویتامینها در شرایط آزمایشگاهی کمتر مصرف می شود و به آهستگی هم علامتهایش گسترش می یابد.کمبود نیاسین در ماهی که در شرایط آزمایشگاهی و از جیره های  غذایی حاوی نیاسین کم استفاده کرده بودند بین روزها ی ۴۰ الی ۵۰ ایجاد شد. کاهش اشتها وکاهش هضم غذا اولین علامتی بودند که مورد توجه بودسپس ماهی تیره رنگ شده وبه سمت غذا نمی رود بدنبال این علائم ظهور زخمهایی در کولون، حرکات نامنظم، ادم معده و کولون و اسپاسم عضلانی در حالتی که ماهیها ظاهرآ خسته بنظر میرسند. کمبود این ویتامین زمینه ساز آفتاب سوختگی در ماهیانی که در مکانهای باز و استخر های کم عمق یا نهرها  پرورش می یابند ،می گردد .کپور معمولی پر خونی پوست همراه با خونریزی زیر پوستی را نشان می دهد. علامتهای عمومی کمبود نیاسین در اکثر ماهیان شامل ضعف واسپاسم عضلانی همراه با کاهش رشد واشتها توصیف شده اند.

مقدار مورد نیاز برای ماهی قزل آلای رنگین کمان ۱۵۰-۱۲۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای کپور ۵۰-۳۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است( ۱).منابع ویتامین شامل مخمر،کبد،کلیه،قلب،بقولات ،شیر،تخم مرغ و…. میباشند.

بیوتین
در بسیاری از واکنشهای کربوکسیلاسیون و دکربوکسیلاسیون اختصاصی،حامل واسط دی اکسید کربن می باشد و برای بیوسنتز اسیدهای چرب با زنجیر طولانی و پورین ، در متابولیسم اسیدهای چرب با زنجیره های کربنی به تعداد فرد،تنظیم گلوکز خون و کارکرد غشای سلولی نیز دخالت دارد. برخی از علائم مربوط به کمبود بیوتین شامل اختلالات پوستی ، دیستروفی عضلانی، زخم هایی در کولون، فقدان اشتها، تشنجهای اسپاسمی، و قطعه قطعه شدن گلبولهای قرمزمی باشند. کاهش میزان رشد یک علامت عمومی بوده ودر آزاد ماهیان،کپور ماهی، ماهی قرمزو مار ماهی گزارش شده است.بیماری لعاب آبی در اثر کمبود بیوتین در قزل آلای جویباری نمونه بارز بیماری می باشد. ماهی که پرورش داده می شود در درجه حرارت ۱۵-۱۰ درجه سانتی گراد ذخایر بیوتین در طول ۱۲-۸ هفته مصرف شده و علائم اولیه شامل بی اشتهایی ، کاهش هضم غذا و بی حال وضعف عمومی قبل از بروز علائم حاد قابل شناسائی است.

مقدار مورد نیاز برای قزل آلای رنگین کمان ۵/۱-۱ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای کپور ۱۵-۱ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد(۱).منابع این ویتامین شامل مخمر،کبد،بافتهای غده ای،محصولات لبنی،زرده تخم مرغ می باشند.

اسید فولیک
وجود این ویتامین برای شکل گیری گلبولهای قرمزخون ضروری است. همچنین این ویتامین در مکانیسمهای انتقال تک کربنه مانند متابولیسم اسیدهای آمینه و بیوسنتز پورینها و پیریمیدینها دخیل است. در جیره های غذایی معدودی از حیوانات آزمایشگاهی(ماهی و…)  که  عاری از اسید فولیک می باشند آنمی نورموکرومیک ماکرو سیتیک  اتفاق می افتد(۱) .افزایش شمار سلولهای پیر با پیشرفت کمبود مشاهده می شود تااینکه فقط تعدادی سلولهای پیر و دژنره در خون ماهی دچار کمبود مشاهده می شود.دربخش قدامی کلیه فقط سلولهای بالغ ظاهر می شوند که قبلآ حضور نداشتند.سا یر علائمی که مشاهده می شوند شامل کاهش رشد، بی اشتهایی، آنمی عمومی،بی حالی، شکنندگی باله ها،تجمع رنگدانه تیره  در پوست و آنفارکتوس طحال می باشد. مقدار مورد نیاز برای ماهی ۱۰-۵ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است( ۲).منابع شامل مخمر،سبزیجات تازه، کبد،کلیه،بافتهای غده ای وبافتها و احشای ماهی ،همچنین حشرات حاوی گزانتو پروتئین هستند که از فعالیت مشابهی با اسید فولیک برخوردار است.

ویتامین B12
این ویتامین حاوی کبالت به همراه اسید فولیک در خونسازی دخالت دارد و وجود آن برای بلوغ و رشد طبیعی گلبولهای قرمز،ساخت ترکیبات متیلی تغییر پذیر،متابولیسم طبیعی کلسترول و سنتز پورین و پیریمیدین لازم و به عنوان عامل رشد از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.

آنمی کشنده در آزاد ماهی کوهو و چینوک بصورت قطعه قطعه شدن اریتروسیتها و حضور شکلهای ناهنجار مشخص می شود سطوح هموگلوبین پایین می آید.سیانوکوبالامین ذخیره شده در بافت ماهی بطور آهسته مصرف می شود و فقط بعد از۱۲-۶ هفته آزمایش  جمعیت آزاد ماهیان دچار کمبود، علائم ظاهر می شود.کاهش اشتها،کاهش رشد،کاهش هضم غذاوتیرگی رنگ پوست قبل از بروز آنمی از جمله علائمی هستند که ظاهرمی شوند.مقدار مورد نیاز برای ماهی ۰۱۵/۰-۰۲/۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن ماهی است(۱). منابع ویتامین شامل گوشت خرچنگ و احشاء ماهی ،کبد،کلیه،بافتهای غده ای،ضایعات کشتار گاهی و محصولات جانبی مربوط به طیورمی باشد.

اسید اسکوربیک

آزاد ماهیان قادر به سنتز آن از اسید گلوکورونیک روده نیستند.در سوخت و ساز تیروزین و نیز تبدیل هیدروکسی پرولین به پرولین نقش دارد. در مجاورت هوا و گرما به سرعت از بین می رود. در اثر اکسیداسیون اسید آسکوربیک به دهیدرو آسکوربیک اسید تبدیل می شود. اسید آسکوربیک همچنین در سنتز پرو کلاژن و تبدیل غضروف به استخوان نیز نقش دارد.این ویتامین در بلوغ گلبولهای قرمز نیز نقش دارد. علائم کمبود در ماهی به آسیب بافت کلاژنی مربوط بوده و ماهی مبتلا هیپرپلازی پوزه و فک را نشان می دهد.همین علامتها در قزل آلا،آزاد ماهی،ماهی دم زرد ژاپنی ،کپور،گوپی و شار دیده می شود.ازلحاظ هیستولوژیکی هیپرتروفی بافت غده فوق کلیوی همراه با خونریزی در قاعده باله ها در آزاد ماهی کوهو مشاهده شده است.علائم کمبود با جایگزینی اسید آسکوربیک در جیره متوقف می شود.آنمی سرانجام در ماهی بشدت درگیر گسترش می یابد و انحنای خلفی و جانبی ستون فقرات که ترمیم هم نمی شوند مگر رشد دیواره ستون مهره که با اضافه کردن دوباره اسید آسکوربیک در جیره بر طرف می شود.دیگر علائم شامل خونریزی در پوست،کبد،کلیه،روده و عضله،زخم چشمهاو تغییرات در ساختمان غضروفی می باشد. مقدارآسکوربات مورد نیاز برای قزل آلای رنگین کمان ۱۵۰-۱۰۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای کپور ۵۰-۳۰ میلی گرم به ازای هر کیلو گرم وزن بدن می باشد(۱). منابع ویتامین  شامل مرکبات،کلم،کبد،کلیه،حشرات تازه،گوشت ماهی و تمشک می باشند.

اینوزیتول
یکی از اجزای ساختمانی بافتهای زنده و جزئی از ترکیب اینوزیتول فسفو گلیسیریدها است و از طریق جلوگیری از تجمع کلسترول دارای خاصیت لیپوتروپیکی می باشد. بدین ترتیب در حفظ متابولیسم طبیعی چربی و کارکرد غشاها از اهمیت بر خوردار می باشد.علائم کمبود در آزاد ماهی،قزل آلا،کپورو گربه ماهی تغذیه شده بمدت طولانی با جیره های عاری از اینوزیتول شامل کاهش رشد،افزایش زمان تخلیه معدی،ادم،تیرگی رنگ و اتساع معده می باشند.علامت اصلی کمبود شامل مشاهده ماهیان با شکم متسع بدلیل عدم مصرف و هضم غذا همراه با کاهش رشد می باشد. مقدار مورد نیازبه شکل میواینوزیتول برای ماهی قزل آلای رنگین کمان و کپور۴۰۰-۲۰۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد( ۲).منابع شامل گندم،نخود خشکیده،مغز،قلب،بافتهای غده ای می باشند.

کولین
منبع گروههای متیل است که در واکنشهای ترانس متیلاسیون دخیل هستند.همچنین به شکل فسفا تیدیل کولین،نقش ساختاری مهمی در غشاء های طبیعی و به عنوان استیل کولین کارکردهای مهمی بعنوان یک  انتقال دهنده عصبی دارد.کولین همچنین یک عامل لیپوتروپیک و ضد خونریزی است که وجود آن برای دستیابی به رشد و ضریب تبدیل غذایی مناسب لازم می باشد. علائم کمبود شامل کاهش رشد ،کاهش هضم غذا همراه با اختلال در متابولیسم چربیها . خونریزی در کلیه و روده و افزایش زمان تخلیه معدی در ماهی قزل آلا مشاهده شده است. مقدار مورد نیاز برای قزل آلای رنگین کمان ۸۰۰-۶۰۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای کپور ۶۰۰-۵۰۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد( ۲). منابع شامل جوانه گندم،بافتهای مغز و قلب می باشند

ب) ویتامینهای محلول در چربی

ویتامین A
وجود این  ویتامین برای محافظت از سلولهای مخاطی ضروری است . ویتامین A همچنین  در ساختمان رنگدانه بینائی نقش مهمی را به عهده دارد. ویتامین Aموجب افزایش رشد سلولهای جدید شده  و مقاومت را در برابر عفونتها افزایش می دهد ویتامین A در انتقال کلسیم از غشاء های طبیعی ،فرایند تولید مثل و رشد و نمو جنین و حفظ یکپارچگی غشای سلولی نقش دارد . نشانیهای کمبود این ویتامین شامل کاهش رشد،کاهش دید،شاخی شدن بافت پوششی،خشکی ملتحمه،شب کوری،خونریزی در اتاقک قدامی چشم ، خونریزی در قاعده باله ها، ناهنجاری استخوانی می باشند  هنگامی که ماهیها  بمدت طولانی در معرض کمبود  ویتامین A قرار بگیرند دژنراسیون سیستم عصبی را نشان خواهند داد.هیپر ویتامینوز یا افزایش ویتامین A با علائمی از قبیل بزرگی کبد وطحال،رشد غیر طبیعی،ضایعات پوستی،شاخی شدن بافت پوششی،هیپرپلازی غضروف سرو ناهنجاری استخوانی از قبیل متصل شدن مهره ها به همدیگر همراه خواهد بود.درهنگام افزایش ویتامین A میزان روغن کبدی و آنزیم آلکالن فسفاتاز خون افزایش می یابد. مقدار مورد نیاز برای قزل آلای رنگین کمان IU 2500-2000 به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای ماهی کپور IU 2000-1000 به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد(۱).منابع ویتامین شامل روغن کبد ماهی،روغن کبد کوسه و انواع روغنهای کبد ماهی می باشند.

ویتامین D
کوله کلسیفرول کارآمد ترین شکل ویتامین است. وجود این ویتامین برای حفظ تعادل کلسیم و فسفر غیر آلی و فعالیت فسفاتاز قلیایی ضروری است کمبود ویتامین D در ماهی باعث کاهش اشتها ،کاهش وزن و کاهش آنزیم آلکالن فسفاتاز خون می شود.در قزل آلای رنگین کمان تغذیه شده با مقادیر بالائی از ویتامین D علائم اختلال در رشد،بی حالی و تیرگی رنگ مشخص می شود. مقدار مورد نیاز برای ماهی IU 2000-1000به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد. (۱ )منابع ویتامین  شامل روغن کبد انواع ماهی می باشد.

ویتامین E
این ویتامین از ترکیبات آلفا توکوفرولها تشکیل شده اند که آلفا توکوفرول مهمترین آنها می باشد.ویتامین E بعنوان یک ماده آنتی اکسیدان خارج و داخل سلولی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و ویتامینهای قابل اکسیداسیون واسیدهای چرب غیر اشباع را محافظت می کند. اولین علامت کمبود شامل قطعه قطعه شدن اریتروسیتها  و بدنبال آن آنمی،آسیت،خشکی ملتحمه چشم،کاهش رشد،کاهش هضم غذا،اپی کاردیت ، ظهور رنگدانه سروئید در کبد و طحال ودیستروفی عضلانی میباشد. خشکی ملتحمه چشم همراه با دیستروفی عضلانی در ماهی دم زرد ژاپنی و کپور توصیف شده است.شکل های اختصاصی از شرایط فساد در چندین نوع ماهی تغذیه شده با مقادیر بالائی از اسیدهای چرب غیر اشباع همراه با توکوفرول ناکافی در جیره توصیف شده است.افزایش ویتامین E با علائم کاهش رشد،واکنش سمی کبدو مرگ همراه است. مقدار مورد نیاز برای ماهی ۵۰-۳۰ میلی گرم  به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد( ۲). منابع شامل روغنهای گیاهی می باشد.

ویتامینK

وجود این ویتامین برای رخداد مکانیسمهای لخته شدن خون،متابولیسم انرژی و تخفیف تاثیر آفلاتوکسین ضروری است. پروترومبین در ماهیهای تغذیه شده با جیره های عاری از ویتامین K 3تا ۵ برابر افزایش می یابد ودر کمبود طولانی مدت علائم آنمی و مناطق خونریزی در آبششها،چشم و بافتهای خونی ظاهر می شود. ماهیهایی که با مقادیر پایین ویتامین در جیره پرورش داده می شوند افزایش توده سلولهای خونی آشکار می شود.مناطق خونریزی در بافتهای حساس مانند آبششها آشکار می شود.علائم اولیه کمبود شامل کاهش توده سلولهای خونی،خونریزی،آنمی شدید و درنهایت مرگ ماهی مجروح میباشد. مقدار مورد نیاز برای ماهی ۱۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و برای میگو ۲۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد. ( ۲)منابع ویتامین شامل سبزیجات تازه و برگدار،برگهای یونجه،سویا وکبد می باشند.