غذا و تغذیه ماهیان خاویاری مانند سایر آبزیان از مهم ترین عوامل موثر در تولید این ماهیان می باشد، لذا برای رشد مطلوب این ماهیان در استخر پیش ساخته و سیستم مداربسته مدیریت تغذیه ای بسیار حائز اهمیت است.
اهمیت نوع جیره غذایی در رشد تاسماهیان
تغذیه و خوراک ماهیان خاویاری همانند سایر آبزیان از اصلی ترین پارامتر تاثیر گذار در تولید این تاسماهی محسوب می شود. لذا از آنجایی که پرورش پیشرفته این گونه از ماهیان بخصوص در استخر پیش ساخته از جمله فعالیت هایی است که در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است، اطلاعات کافی در مورد شرایط بهینه محیط پرورش، نیازهای غذایی، فرموله کردن غذاهای مصنوعی مورد نیاز آنها و غیره وجود ندارد. نتايج مطالعات علمی نشان داد که کارايی تغذيه، درصد غذا دهی، درجه حرارت آب و اندازه ماهی از جمله عوامل اقتصادی هستند که قابليت توليد تجاری ماهيان را تحت تاثیر قرار می دهد.
از این روبررسی وضعیت تغذیه ای و اقتصادی جیره غذایی به منظور افزايش بازده توليد و فراهم آوردن سود دهی بيشتر، ارزيابی و تعيين نيازهای غذايی ماهيان بسيار ضروری می باشد. به جهت توليد تجاری و کارامد تاس ماهيان، مديريت قوی، شرايط مناسب پرورش ماهی، غذا دهی با جيره های مناسب که حاوی ترکيبات ارزان تر و در عين حال موثر که حداکثر رشد و کمترين مقدار FCR را داشته باشد، امری مهم تلقی می شود.
ترکیبات مورد نیاز خوراک ماهیان خاویاری
در خوراک ماهی درصد ترکیبات باید طبق روش وصد تعیین شده استاندارد باشد، اگر در جیره، پروتئین در سطح نرمال و مطابق با نیاز ماهی وجود داشته باشد، ولی جیره دارای انرژی کافی نباشد (کربوهیدرات و چربی) بخشی از پروتئین به جای تشکیل بافت و رشد، صرف تامین انرژی در ماهی می گردد و ماهی به رشد و تولید مورد انتظار نمی رسد، از طرفی بدلیل قیمت بالاتر پروتئین نسبت به کربوهیدرت و با جایگزین کردن پروتئی به جای کربوهیدرا ت جهت جبران کمبود رشد، هزینه تولید غذا هم ضروری است تا سطح بهینه کربوهیدرات در جیره غذایی ماهیان تعیین شود تا کاتابولیسم پروتئین و چربی به منظور تامین انرژی کاهش یابد و برای سوخت و ساز به طور حد واسط از سایر ترکیبات زیستی مهم استفاده شود، بدین ترتیب خصوصیات فیزیکی غذا نیز بهبود پیدا می کند .
مدیریت غذادهی یكی ازعوامل ضروری در مدیریت پرورش محسوب می‌شود، آبزیان جهت رشد و نمو، تولید مثل و…خود به منابعی ازترکیبات انرژی و مواد مغذی نیازمند می‌باشند. کسب اطلاعات در مورد نیازهای غذایی و تغذیه در ماهیان خاویاری به علت افزایش مزارع تجاری تولید گوشت و خاویارامری مهم تلقی می شود. در آبزی پروری متراكم و گسترده با استخر پیش ساخته، دسترسی به منابع پروتئین با كیفیت بالا از ضروریات غذادهی محسوب می گردد. پرورش تاسماهیان صنعت نسبتا جدیدی در ایران به شمار می آید و اطلاعات در مورد مدیریت مناسب پرورش و نیازمندیهای غذایی این گونه ها به نسبت محدود است.
جانوران به طور دائم به منابعی از انرژی نیاز دارند تا بتوانند فعالیت فیزیکی و وظایف نگهداری بدن را تأمین نمایند.در موجودات رشد زمانی اتفا ق می افتد که انرژی جذب شده از جیره غذایی مازاد بر فعالیت فیزیکی و نگهداری بدن باشد، لذا ظرفیت اجزاء غذایی عمده در ذخیره انرژی، اهمیت بالائی در تعیین ارزش نسبی غذایشان دارد.
تجزیه متابولیکی کربوهیدرات، چربی ها و پروتئین های غذایی منجر به تشکیل دی اکسید کربن، آب و حرارت می شود.
امروزه ثابت شده است منابع غذایی تاثیر مستقیم بر روند رشد و تركیب بدن ماهی دارند . به نحویكه هر گونه تغییر در كیفیت مواد غذایی موجب تغییرات در روند رشد و تركیب بدن ماهی گشته، که این امر از نقطه نظر اقتصادی دارای اهمیت زیادی مى باشد .
هزینه غذا در پرورش ماهی خاویاری
معضل اصلی در مزارع پرورش ماهی تامین غذای مطلوب با کیفیت و قیمت مناسب می باشد تغذیه و تهیه خوراک پر هزینه ترین بخش در فعالیتهای آبزی پروری است و برای بیش از 50 درصد از کل هزینه تولید در نظر گرفته می‌شود. ماهیها معمولاً انرژی موردنیاز خود را به ترتیب از پروتئین، چربی و کربوهیدرات موجود در غذا بدست می آورند. از این بین چربی ها و پروتئین ها اصلی ترین مواد انرژی زا در جیره های غذایی محسوب می شوند. تمام ماهیها پروتئین و تری گلیسیریدها را به طور مؤثری به عنوان منابع انرژی مورد استفاده قرار می دهند. پروتئین مهمترین و گران ترین ماده مغذی تأثیر گذار بر عملکرد رشد ماهی و هزینه غذا است.
به این سبب سطح غذایی در خوراک آبزیان باید در حد استاندارد باشد تا نیازهای تغذیه ماهی خصوصا مقدار اسیدهای آمینه ضروری را تامین کند و هزینه غذا را کاهش دهد. ماهیان، بویژه گونه های گوشتخوار، پروتئین را به چربی و کربوهیدرات به عنوان منبع انرژی ترجیح می دهند، این ماهیان به درصد بالایی از پروتئین در جیره غذایی نیاز دارند سطح غذایی آن باید بهینه باشد تا نیازهای تغذیه ماهی خصوصا مقدار اسیدهای آمینه ضروری را پوشش و هزینه غذا را کاهش دهد. ماهیان، بویژه گونه های گوشتخوار، پروتئین را به چربی و کربوهیدرات به عنوان منبع انرژی ترجیح می دهند، این ماهیان به درصد بالایی از پروتئین در جیره غذایی نیاز دارند
مقدار پروتئین مورد نیاز ماهیان خاویاری
با وجود اهمیت بسیاربالای پروتئین درجیره و رشد آبزیان، مصرف بیش ازحد استا ندارد آ ن چه در استخر پیش ساخته و چه سیستم های دیگر پرورشی پیا مد مطلوبی نخواهد داشت وچه بسا به علت هزینه بالای پروتئین در مقایسه با منابع انرژی غیر پروتئینی، استفاده از پروتئین به عنوان منبع انرژی نامطلوب محسوب می گردد. پروتئینها مواد آلی هستند كه از كربن، هیدروژن، اكسیژن و نیتروژن تشكیل یافته و اسیدهای آمینه بخش اساسی و اصلی آنها می‌باشند، در واقع پروتئین را برای بدست آوردن اسیدهای آمینه مصرف میكنند. انتقال بیش از حد نیاز آبزی به پروتئین، سبب افزایش هزینه تولید غذا، کاتابولیسم اسیدهای آمینه و متعاقباً افزایش دفع آمونیاک تولید شده از مصرف پروتئین و در نتیجه کاهش کیفیت آب استخر پرورش ماهی همچنین در استخر پیش ساخته پرورش ماهی خاویاری خواهد شد
مقدارمصرف پروتئین توسط ماهیان به وجود منابع انرژی غیرپروتئینی (مانند لیپید و كربوهیدرات) و میزان پروتئین وابسته است . افزایش منابع انرژی غیرپروتئینی، جهت تأمین نیاز انرژی ماهی سبب كاهش اكسیداسیون اسیدهای آمینه و متعاقباً افزایش مصرف پروتئین جیره جهت رشد و كاهش دفع ازت می‌شود. از آنجائیکه پروتئینها، بخش عمده هزینه غذاهای تنظیم شده را در هر گونه پرورشی تشکیل می دهند، بنابراین مشخص نمودن دقیق احتیاجات پروتئینی، اولین قدم در جهت توسعه در رسیدن به یك غذای كم هزینه و موثر در رشد ماهیان خاویاری می باشد . پروتئین مازاد به عنوان منبع انرژی به جای سنتز پروتئین بدن استفاده خواهد شد در حالیکه یک جیره غذایی با پروتئین ناکافی و انرژی مازاد می تواند جذب غذا را کاهش دهد و بر رشد تأثیر بگذارد. اثبات شده است که کارآیی مصرف پروتئین می تواند با مصرف چربی ها، جیره های غذایی ماهیان را بهبود دهد. اطلاعات در خصوص میزان بهینه پروتئین در بسیاری از گونههای تاسماهیان در اوزان مختلف محدود است، هرچند مطالعاتی در این زمینه بر روی تاسماهی سفید، تاسماهی سیبری، فیلماهی و تاسماهی ایرانی انجام شده است. همچنین ثابت شده است که نسبت مناسب پروتئین به انرژی جیره غذایی نقش مهمی در استفاده بهینه ماهیان از پروتئین و انرژی دارد .
چربیها یک منبع کارآمدتری از انرژی نسبت به کربوهیدراتها هستند، زیرا چربیها سریع تر بوسیله ماهی، بویژه ماهیان گوشتخوار متابولیز می شوند. علاوه بر این، چربیها نقش مهمی در تغذیه ماهی به عنوان منبعی از اسیدهای چرب ضروری و به عنوان حامل مواد مغذی مانند ویتامین های محلول در چربی A، D و K بازی می کنند. استفاده بیش از حد چربی در جیره غذایی میتواند منجر به برخی اثرات سوء از جمله مشکلات ساخت غذا، تولید کبد چرب، رسوب چربی بدن و کیفیت لاشه پایین تر شود . لذا مشخص نمودن مقدار مناسب پروتئین و چربی در خوراک آبزیان برای فرموله کردن جیره کاربردی، اقتصادی با حداکثر کارایی تغذیه بسیار ضروری می باشد.
تامین انرژی ماهیان خاویاری از ترکیبات غذایی
انرژی یك ماده غذایی نیست، بلكه خصوصیتی از یك ماده غذایی است كه در طی اكسیداسیون پروتئینها، چربی و كربوهیدرات آزاد می‌شود، ماهیها نیز مانند سایر جانوران انرژی خود را از طریق اكسیداسیون مواد غذایی (پروتئینها، چربی و كربوهیدرات) به دست می آورند. پروتئینها و اسیدهای آمینه نقش عمدهای در تأمین انرژی ماهی به عهده دارند. انرژی قبل از اینكه در دسترس فرآیند رشد قرار گیرد، صرف تأمین نیازمندیهای مربوط به نگهداری و فعالیت اختیاری می‌شود بهعبارت دیگر، در صورتیكه جیره غذایی دارای مقدار كافی چربی و كربوهیدرات باشد، پروتئینها اغلب برای رشد و تولید بافت مورد استفاده قرار می گیرد . بر عكس اگر منابع انرژی غیرپروتئینی به اندازه كافی در جیره وجود نداشته باشند، پروتئینها صرف تأمین انرژی خواهد شد كه مقرون به صرفه نخواهد بود. جیرههای حاوی مقادیر بالای چربی (بعنوان منبع انرژی)، جیرههای پر انرژی محسوب میشوند، که بایستی با دقت زیاد بكار برده شوند، تا سبب اثرات سوء بر سلامت ماهی و كاهش بازدهی هضم پروتئین و تجمع چربی اضافی در اطراف روده و كبد و چاقی نشوند. هر چند، نتایج دست آوردها نشان داد كه جیره های حاوی محتوی انرژی بالا (350 – 250 گرم در كیلوگرم لیپد) میتواند باعث تسریع در روند رشد و كارآمد شدن تبدیل غذا در گونه تاسماهیان گردد. بنابراین با بكارگیری نسبتهای مناسب پروتئین به انرژی جیره، ضمن صرفهجویی در مصرف پروتئین میتوان روند رشد ماهیان را افزایش و هزینه تمام شده تولید را كاهش داد .
میزان پروتئین مورد نیاز چند گونه از تاسماهی که در مناطق جغرافیایی تقریبا مشابه زندگی میکنند با هم کاملا متفاوت است . چرا که نیاز تغذیه ای هر گونه با توجه به شرایط زست همان گونه متفاوت خواهد بود.این در حالتی اتفاق می افتاد که این ماهیان یا توسط غذای مخصوص ماهیان خاویاری یا غذای قزل آلا تغذیه شده می شوند. درصد بهینه پروتئین مورد نیاز ماهیان خاویاری با توجه به مطالعات ذکر شده (با وجود تفاوتهای موجود در جیره ها و ضریب غذایی) تقریبا مشابه و در حدود 40 درصد باشد. تفاوتهای مشاهده شده در نیاز پروتئینی میتواند به چندین فاکتور مانند گونه و اندازه ماهی، منابع پروتئین غذایی، سطح و منابع انرژی غیرپروتئینی، ترکیب اسید آمینه و قابلیت هضم پروتئین، طراحی آزمایشی، شرایط محیطی، و سیستم پرورش نسبت داده شود.نتایج تحقیقات مختلف نشان داد که در هر یك از سطوح پروتئینی 40 و 45% با افزایش میزان بهینه چربی، وزن نهایی بدن، میزان افزایش وزن و شاخص رشد ویژه بطور معناداری بهبود یافت. همچنین دستاوردهای علمی مختلف نشان داد كه افزایش چربی اثر مثبتی بر استفاده از پروتئین جیره به منظور رشد دارد. در این راستا میتوان اذعان نمود كه با افزایش میزان انرژی و چربی روند رشد بطور موثری افزایش مییابد. این امر از دو طریق قابل توجیه میباشد، اولاً در سطوح انرژی پایین بدلیل ناكافی بودن منابع انرژی غیرپروتئینی در جیره، پروتئین به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار میگیرد . بنابراین اگر نسبت بازده پروتئین به انرژی در جیره بالا باشد، مازاد پروتئین و همچنین دی امینه شدن امینواسیدها به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار میگیرد . همچنین افزایش چربی باعث بهبود SGR و FE شد كه نشان دهنده اثر چربی در صرفه جوئی پروتئین است. این اثر قبلاً در خصوص گونه تاسماهی ایرانی توسط در خصوص گونه سالمون ماسو ، ماهی قزل آلای رنگین كمان ، ماهی آزاد قهوه ای ، ماهی آزاد اقیانوس اطلس همچنین در باس دریایی ژاپنی و سایر گونه های ماهیان مشاهده شده بود.محققین گزارش کردن که جیره های غذایی حاوی انرژی بالا (350 – 250 گرم در كیلوگرم لیپد) میتواند باعث تسریع در روند رشد و كارآمد شدن تبدیل غذا در گونه تاسماهیان گردد(محسنی و همکاران، 1385).
لذا با توجه به اهمیت درصد ترکیبات غذایی موجود در خوراک ماهیان خاویاری، سرعت رشد، تولید اقتصادی این ماهیان و همچنین اهمیت کاهش اصولی هزینه غذا، محققین را مجاب میکند تا با استفاده از بروزترین علم دنیا و روشهای نوین تولید خوراک آبزیان، مطلوبترین جیره غذایی ماهیان خاویاری را تولید نمایند،از اینرو متخصصین شرکت هیدروفارم علاوه بر تولید تجهیزات آبزی پروری و استخر پیش ساخته، فرمول جدیدی از جیره غذای ابزیان را در اختیار کارخانجات تولید خوراک آبزیان قرار داده است.